İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day temasi boyinsha islengen. ÓZbetinshe jumisi

Ájiniyaz atindaģi Nókis mámleketlik pedagogika instituti
Magistratura bólimi “ Mektepke shekemgi tálim ”
1-kurs magistranti
Janiyazova Ulzadanin’

“Ilimiy izertlew metodologiyasi ” páni

İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day..

temasi boyinsha islengen.

ÓZBETINSHE JUMISI

Qabillag’an: Z.Esnazarova

Tapsirdi: U. Janiyazova


4- tema: İlimiy mashqala. Mashqalalı jag`day..
Joba:
1. Mashqala dóretiwshiliktiń tiykarǵı hárkeilendiriw kúshi sıpatındı.
2.Mashqala hám mashqalalı jaǵday túsinigi.
3 Ilimiy mashqalalardıń tábiyatı hám olardıń payda bolıwı.
4. Ilimiy izertlewde temanı tańlaw.
Ilimiy tema dep, izertlew etiwdi talap etiwshi mashqalalardıń arnawlı bir salasın qamtıp alıwshı ilimiy máselege aytıladı. Ol mashqalanıń anıq bir tarawına qarawlı talay mayda ilimiy tımsallarǵa tiykarlanadı, ol jaǵdayda qoyılǵan máseleni sheshiwde arnawlı bir izertlew wazıypası yechiladi. Mısalı, jańa materialdı yamasa jańa konstruktsiyani jaratıw, anıq ónim islep shıǵarıw ushın aldıńǵı texnologiyanı islep shıǵıw hám hakozo.
Ilimiy mashqala hám temanı tańlaw quramalı másele bolıp tabıladı. Ol bir neshe basqıshda óz sheshimin tabadı.
Mashqalalıq jaǵdaydan kelip shıqqan halda mashqala tariyplanadi hám kutilayotgan nátiyje belgilenedi.
Muammmoning aktuallıǵı, onıń pán hám texnikanı rawajlandırıw daǵı áhmiyeti anıqlanadı.
Mashqalanıń strukturası tuzilib, odaǵı temalar, kishi temalar, máseleler hám olar arasındaǵı baylanısıw anıqlanadı. Nátiyjede, mashqala tereki yasaladi. Sonnan keyin, izertlewshi ilimiy temanı tańlawǵa kirisiwedi.
Ulıwma alǵanda, mashqalalardi tabıw, qoyıw hám olardı tarqatıp alıw, sonıń menen birge, jańaların qáliplestiriw dóretiwshilik oylawdıń barlıq formalarına xarakterli bolıp tabıladı. Dóretiwshilik oylawdıń usı qásiyetleri ilimiy, kórkem miynet menen birge, ilimiy-texnikalıq miynet hám b. larga da tiyisli bolıp tabıladı. Mashqala pándegi óz-ózinen rawajlanıwdıń barıwı hám texnologiyalardı jetilistiriw mútajlikleri hám de social rawajlanıwdıń tásirinde bolıp turatuǵın kórkem óner evolyusiyasi tárepinen keltirip shıǵarılıwı múmkin1.
J. A. Romanenko “Ilimiy mashqala túsinigin aytıwda konseptual krizis júzege kelgen. Bul házirde usı másele maydanınan ketip atırǵan tartıslarda óz hákisin tabıp atır”2. SHuning ushın da búgingi ilimiy izertlew processinde mashqalanı tuwrı qoyıw hám oǵan uyqas izertlew maqsetin anıqlaw zárúrli basqısh esaplanadı. Mashqala qoyılıwında ámeldegi bilimler tiykarında maqsetke erise almaslik haqqındaǵı bilimge iye bolıp, oǵan ilgeri bilimler tiykarında tupten jańasha jantasıw, yaǵnıy jańa nizamlıqtı ashıw múmkinshiligi menen baylanıslı jumısshı boljawdı tuwrı ańlatpalay alıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Ádetde, bul jańa bilim ámelde jámiyetke zárúr ekenligi shama menen oylainadi.
Mashqala qoyılıwında tómendegi basqıshlarǵa itibar beriw kerek: a) mashqalanı izlew; b) jeke mashqalanı qoyıw (mashqala sheshimine erisiw ushın maqsetler izbe-izligin ańlatıw ); v) mashqalanıń sheshimin tabıw.
Ekenin aytıw kerek, filosofiyanıń tarmaqları kóp hám tuwrısıda, olarǵa uyqas máseleler de etarli. Ilimiy izertlewlerde mashqalanı izlew hám tańlawda tómendegilerge itibar beriw kerek:
ilimiy izertlew processinde qoyılǵan mashqalanı echmasdan, belgilengen jóneliste dóretiwshilik metodtı, dóretiwshilik metodologiyasi, texnologiyası hám texnikasın jetilistiriw múmkinligi isenim;
-joybarlastırılǵan izertlew pán rawajlanıwına qanday jańa ashılıw yamasa oylap tabıw nátiyjesin beriwin anıqlaw ;
-joybarlastırılǵan izertlew nátiyjeleri ámeliy áhmiyetliligi menen ilgeri islenbelerden qanday parıq etiwin anıqlaw sıyaqlılar usılar gápinen bolıp tabıladı.


Esse
Mashqala ilimiy izertlewdiń aktuallıǵına tayanadi. Óz gezeginde mashqala ilimiy, ilimiy-stilistik, ilimiy-metodologik tárepten izertlew etiletuǵın máseleden ibarat bolıwı da múmkin. Ilimiy izertlewde mashqala sonday processki, ol tema aktuallıǵı hám jumısshı gipoteza tiykarında ańlatpalanadı hám tap aqırǵı sheshimge etip barmaguncha ol haqqında tolıq bilimge iye bola almaymız, biraq sonı bilgenimizdey, ol ilim rawajlanıwı hám jámiyet talabı menen payda boladı. Sonday eken, ilimiy mashqala sebepsiz payda bolmaydı, olar mudami ámeldegi ilimiy potencial hám ilimiy islenbeler tiykarında payda boladı hám de olar úzliksiz túrde rawajlanıwlasıp, rawajlanıp baradı.
Ilimiy izertlewde mashqalanı tuwrı hám anıq qoyıw, izertlew maqseti hám wazıypaların tuwrı anıqlaw, izertlew kólemin belgilew hám olar tiykarında izertlew dáregin anıqlaw ilimiy izertlew procesiniń eń zárúrli basqıshları bolıp tabıladı. Bunda, ásirese bas mashqalanı tolıq ańlatıwǵa múmkinshilik jaratıwshı jeke máseleler hám olar izbe-izligi, ulıwma baylanıslılıǵı zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Ilimiy izertlew iskerliginde tómendegi basqıshlardı, yaǵnıy jeke máseleler hám olar sheshimleriniń bas mashqala sheshimin tabıw daǵı basqıshların atap kórsetiw maqsetke muwapıq :


Paydalanilg’an adebiyatlar
1.Валиева., Туленова К.Ж. Илмий тадқиқот методологияси. Ўқув қўлланма. Т., 2020.
2. Саифназаров И. Мухтаров А. Султанов Т. Эрназаров Д. Илмий тадқиқот методологияси. Ўқув қўлланма.
3.. Шермухммедова Н. Илмий тадқиқот методологияси. Ўқув қўлланма. Т., Ахборот технологиялари. 2014, 450 б.
4. Иззетова Э Пўлатова Д.А. Философия и методология науки. Ўқув қўлланма. Т., 2013.
5. Давранов З.Д. Илмий ижод методологияси. Т:МИ. 2006-267.б.
6. Туленво Ж.Т., Валиева С.И. Илмий ижод методологиряси. Ўқув қўлланма. Т., 2008.
7. Саифназаров И, Қосимов В, Никитченко Г. Фанинг фалсафий масалалари. Дарслик. Т., 2006.
8. Саифназаров И., Қосимов В. «Илмий ижод методологияси» дан маърузалар матни. Ўқув қуўлланма.Т:.2004.