Иктисодиёт назарияси фани


-мавзу: КОРХОНА (ФИРМА) ХАРАЖАТЛАРИ ВА ФОЙДАСИ



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/72
Sana22.02.2022
Hajmi1,77 Mb.
#111955
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi maruzalar matni okuv qollanma

11-мавзуКОРХОНА (ФИРМА) ХАРАЖАТЛАРИ ВА ФОЙДАСИ.
Режа: 
1. Корхона (Фирма) тушунчаси.
2. Корхона (Фирма) турлари.
3. Фирма фаолияти.
4. Ишлаб чиқариш харажатлари ва унинг таркиби.
5. Ишлаб чиқариш харажатларининг узгариш тамойиллари.
6. Фойда тушунчаси. Фойда нормаси ва массаси.
Маъулумки, ишлаб чиқариш жараёнлари ишлаб чиқариш омилларини бирлаштирадиган ва бу омилларга 
мулкчилик муносабатлари урнатилган корхоналар, ташкилотлари, муассасалар ташкил этади. Купмулкчиликка 
асосланган ракобат йули билан ривожланаётган бозор иқтисодиётида ишлаб чиқариш, хизмат курсатиш сохаларини 
узида мужассамлаштирилган иқтисодиётнинг таянч объектлари фирмалар номи билан юритилади.
Бозор иқтисодиёти амал килиб хужалик юритаётган минглаб фирмалар мавжуд, уларда миллионлаб кишилар 
тадбиркорлик фаолияти билан шугулланадилар, яъни товарлар ишлаб чикарадилар ва хизматлар курсатадилар.
Уларнинг бундай фаолиятларини бирлаштириб бир марказдан бошкаришни иложи йук. Тадбиркорликни фаолиятини 
иқтисодий механизмлар воситасида тартибга солиб туриш мумкин. Ундай механизмлар автономизм яъни уз-узини 
бошкариш деб аталади. ёки муниципал-махаллий хокимияти доирасида бошкариш дейилади. Бундай бошкаришни 
иқтисодий федерализм деб аталади.
Бозор иқтисодиётида корхона (фирма) кандай булишидан, кандай турда булмасин улар тавар ишлаб 
чикарувчи ёки хизмат курсатувчи объектлар хисобланади ва бозор учун ишлайди, корхона (фирма) сотувчи ва 
харидордир. Корхона ҳам объект ҳам субъект сифатида уз эркинлигига эгадир. У куйидагилар билан белгиланади: 


53 
1. Корхона (фирма) фаолиятини узи танлайди ва меҳнат таксимотида иштирок этади; 
2. корхона (фирма) уз мулкига эга булган объект булиб, мулкини узи тасарруф килади; 
3. корхона (фирма) илдивидуал кишини мулки булиши ёки гурухий мулк булиши мумкин. Хар кандай холатда 
ҳам (якка ёки гурухий-корпаратив) улар узаро бирлашиб манфаатни таъминлайдилар; 
Бозор узаро богланишлар мажмуасидир, унинг таркибий кисмлари корхона (фирма)ишлаб чиқаришнинг 
бирламчи асосий бугинидир, чунки индивидуал корхоналар мажмуаси иқтисодиётни ташкил этади, иқтисодиёт 
жамият манфаати учун хизмат килади. Меҳнат таксимотига кура корхоналар тавар махсулотлари ишлаб чиқаришга 
ва хизмат курсатишга ихтисослашиб борадиар, улардаги индивидуал меҳнат жамиятдаги меҳнатнинг бир кисмидир.
Шундай экан, корхона (фирма) меҳнат кооперацияси оркали бошка корхоналар билан богланади, уларга хизмат 
килади, уларни хизматидан фойдаланади.
Хуллас, бир-бири билан иқтисодий алока килмайдиган корхона (фирма) булмайди. Яъни хужалик 
автаркиясига (узини-узи таъминловчи, уз имконияти билан яшайдиган) корхона булиши мумкин эмас, бозор 
иқтисодиётида бундай корхона яшайолмайди. Мисол келтирадиган булсак, Тошкент авиация ишлаб чиқариш 
бирлашмаси самалёт чиқариши учун МДХ мамлакатларидаги 12000 корхонадан турли деталлар, кисмлар, ашёлар, 
асбоб-ускуналар олади.
Корхона (фирма) фаолияти юзасидан саноат, транспорт, курилиш, алока, кишлок хужалиги, даволаш, укитиш, 
маданий хизмат сохаларига ихтисослашиб бориши натижасида, шу тармоклар буйича корхона (фирма)лар 
шаклланади ва иш бажаади.
Корхона (фирма) хужалик юритувчи субъекти сифатида иктсодий мустақиликка эга экан, у нимани канча
кандай усулар билан ишлаб чиқариш, уни кимга, каерга, канчага, кимга ва кандай сотишни узи хал килмоги лозимдир.
Тавар сотишдан хизмат курсатишдан пул маблагларини узларини максадли фаолиятлари йулларида ишлатишлари 
керак.
Корхона (фирма) бозор билан алока килар экан, у бозордаги ресурслар нархи, узи сотадиган товар-
махсулотларини нархи, киладиган харажатлари ва оладиган фойдасини таккослайди, шунга караб иш юритади.
Бозор иқтисодиётига утиш даврида корхона (фирма) лар эркинлиги чекланган булади, корхона (фирма) 
давлатга карашли булмасада, давлат назоратида буладилар, фаолият турларини давлат белгилаб беради. Фирма 
(корхона) давлат буюртмасини бажаради, буюртма аста сёкин кискариб боради, махсулотини бир кисмини бозорга 
чикариди, талаб ва таклиф асосида шаклланадиган нархларда сотади.
Корхона (фирма) 3 тоифада булади: 
1. 
Давлат буюртмаси асосида ишлатиладиган корхона: 
2. 
Давлат ва бозор учун ишлайдиган корхона; 
3. 
Бозор учун ишлайдиган корхона. Корхоналарни куйидаги турлари куйидагича булиши мумкин: 
1. 
Хусусий фирмалар; 2. Маъсулияти чекланган жамоа (жамият) фирмалар; 3. Масъулияти чекланган 
фирмалар, яъни ширкатлар, давлат корхоналари фирмалари, аралаш корхоналар, корхоналар бирлашмаси 
(консорциум ва концери), фирмалар шахобчаси (булинмаси) ва ваколатхонаси.
Фирмалар хужалик фаолиятига караб, иш юритишлари юзасидан куйидаги куринишларда булиш мумкин. 1. Кичик 
бизнес; 2. Йирик бизнес; 3. Йирик бизнес; булар учун мезон сифатида фирмада ишловчиларни сони, ишлаб 
чиқариш ва совда-сотик хажми кабул килинади. АКШ ларида уларни сони 5 тоифага булинади.
1. 
Урта кичик корхона-бу корхонада 10 киши ишлайди.
2. 
Жуда кичик корхона (20 киши).
3. 
Кичик корхона (99 киши ишлайди).
4. 
Урта корхона (300 кишигача).
5. 
Йирик корхона (500 дан зиёд киши).


54 
Энди фирма турларини тушунтирамиз.
Хусусий фирма – Индивидуал (якка тартибда) ёки оилаларга карашли корхона. Бу корхона хусусан кишлок 
хужалиги ва кичик бизнес сохасида фаолият курсатади.

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish