Иктисодиёт назарияси фани



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/72
Sana22.02.2022
Hajmi1,77 Mb.
#111955
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   72
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi maruzalar matni okuv qollanma

H
H
T
T


бунда Н Т
ф
-нархга караб таклиф узгариши; Т-нарх узгаришидан олдинги товар 
таклифи ; ^Т-нарх узгариши; Н-товарни нг дастлабки нархи;^Н-нарх ухгарши.
1. 
Ресрслар нархи – бозорга товарлар хизматлар таклифи ишлаб чиқаришга бевосита боғлиқ. Ишлаб чиқариш 
ресрслар харажатлари билан боғлиқ. Буларни асосида ресрслар нархи ётади. Нарх динамикасиини (юкори ва паст) 
узгариш таклифни оширади ёки камайтиради. Масалан, уруглик бугдой ва минерал угитлар нархини пасайиши галла 
таклифини купайтиради.
2. 
Ишлаб чиқариш технологияси- ишлаб чиқаришда янги мукаммал технологияларни кулланиши натижасида 
махсулот купрок ишлаб чикарилади ва сифати ортади, ишлаб чиқариш харажатлари камаяди, таклиф купаяди.
Масалан, пахтачиликда пахта зараркунандаларга карши биологик усулларни яратиши ва ундан фойдаланиш пахта 
толасини микдорини купайтиради ва сифатини яхшилайди.
3. 
Соликлар, дотациялар ва субсидиялар-соликларни купайиши ва ортиши, даромадга ёки мол-мулклар соликнинг 
ортиши ишлаб чиқариш харажатларини купайтиради. Натижада таклиф кискаради. Купгина соликлар ишлаб 
чиқариш харажатлари таркибига киради. агар давлат кандайдир товарларни ишлаб чиқаришга дотация субсидия 
(берилган ёрдамни кайтариб олмаслик) берса, ундай харажатларни бир кисми копланади ва товар таклифи купаяди.
4. 
Бошка товарлар нархи-бирор бир товарни нархи пасайса ёки усса шунга биноан ҳам таклиф ҳам узгаради.
Масалан, кора мол гуштининг нархи пасайиши, куй гуштини таклифини купайтиради.
5. 
Нархнинг ошиш эхтимоли, махсулот нархини узгариши эхтимоли ишлаб чикарувчини ҳам у ёки бу товарни 
таклиф килиш хохишига таъсир килади. Масалан, нефт нархини усиши ёки камайиши таклифга таъсир килади.
6. 
Ишлаб чикарувчилар (сотувчилар) сони-товар ишлаб чикарувчилар сони канчалик куп булса, товар шунчалик куп 
таклиф килинади.
Иқтисодий ресрсларга талаб ҳам биринчи навбатда, шу ресурсларни куллаган холда ишлаб чикариладиган 
твоарларнига булган талаб билан белгиланади. Масалан, станок ишлаб чиқариш кенгайса ресурс булан металлга 
талаб ошади. Иқтисодий ресурсларга талабнинг узгарувчанлигини 4 омил билан белгиланади.
2010 
нарх 
1500 
В 
Товар учун нарх канча юкори булса, бозорга ишлаб 
чикарувчилар томонидан у ёки бу товарни микдори 
куплаб таклиф килинади, чунки товарни нархи ошиши 
билан сотувчининг пул тушуми купайиб боради.
А 


40 
1. Пироварда махсулотига талабнинг узгарувчанлиги мавжуд ресурсни куллаб яратилган тайёр махсулотга талаб 
узгарувчанлиги канчалик юкори булса, бу ресурсга ҳам талаб шунчалик узгарувчан булади.
2. Ишлаб чиқариш технологияси-ишлаб чиқаришда янги мукаммал технологияларни кулланиши натижасида 
махсулот купрок ишлаб чикарилади ва сифати ортади, ишлаб чиқариш харажатларида пахта зараркунандаларга карши 
биологик усулларни яратилиши ва ундан фойдаланиш пахта толаси микдорини купайтиради ва сифатини яхшилайди.
3. Соликлар, дотациялар ва субсидлар-соликларни купайиши ва ортиши, даромадга ёки мол-мулкларга соликнинг 
ортиши ишлаб чиқариш харажатлари кискаради. Купгина соликлар ишлаб чиқариш харажатлари таркибига киради.
Агар давлат кандайдир товарларни ишлаб чиқаришга дотация (мадат) ва субсидия (берилган ёрдамни кайтариб 
олмаслик) берса, ундан харажатларни бир кисми копланади ва товар таклифи купаяди.
4. Бошка товарлар нархи-бирон-бир товарни нархи пасайса ёки усса, шунга биноан ҳам таклиф узгаради. масалан, 
корамол гушти пасайиши, куй гушти таклифини купайтиради.
5. Нархнинг ошиш эхтимоли махсулот нархини узгариши эхтимоли ишлаб чикарувчини ҳам у ёки бу товарни 
таклиф килиш хохишига таъсир килади. Масалан, нефт нархини усиши ёки камайиши таклифга таъсир килади.
6. Ишлаб чикарувчилар (сотувчилар) сони-товар ишлаб чикарувчилар сони канчалик куп булса, товарлар шунчалик 
куп таклиф килинади.
Иқтисодий ресурсларга талаб ҳам биринчи навбатда шу ресрурсларни куллаган холда ишлаб чикариладиган 
товарларга булган талаб билан белгиланади. Масалан, станок ишлаб чиқариш кенгайса, ресурс булган булган 
металлга талаб ошади. Иқтисодий ресурсларга талабнинг узгарувчанлиги уч омил билан белгиланади.
1. Пировард махсулотга талабнинг узгарувчанлиги мавжуд реурсни куллаб яратилган тайёр махсулотга талаб 
узгарувчанлиги канчалик юкори булса, бу ресурсга ҳам талаб шунчалик узгарувчан булади.
2. Ресурслар урнини алмаштириш-бир ресурс нархи ошганда унинг урнини боса оладиган бошка ресурс булса
биринчи ресурсга булган талаб узгарувчанлиги юкори булади. Мисол учун, бензинга булган талаб узгарувчанлиги 
двигательни газ ёки дизель ёкилгиси билан ишлатиш ёки камрок бензин сарфлайдиган двигатель моделини ишлаб 
чикишга ундайди; 
3. Умумий сарф харажатларидаги ресурслар хиссаси ресурсларга талаб узгарувчан булади, тайёр махсулотларларда 
унинг хиссаси канча булиши сарф харажатларда мухимдир. Ишлаб чиқаришнинг умумий харажатлари таркибидаги 
бир ресурс бошка ресурсларга нисбатан таккосаланганида катта хисса эгалласа, айни шу ресурс нархини ошиши, 
харажатларни купайтирганидаги унга талабни пасайишини келтириб чикаради.
4. Иқтисодий ресурслар таклифи-ресурсларнинг жами таклифи муайян бир даврида тамоман аник булади. Мисол 
учун, кандайдир бир йилда ишчи кучи “А” млн. кишини, экин майдони “Б” гектарни ташкил килади, “Б” млн. тонна 
нефт казиб олинди. Ресурслар микдори узгариб туради, янги конларни очиш табиий ва сунъий ресурс 
уринбосарларини ишлаб чиқариш имкониятлари мавжуд.
Капитал, яъни машиналар, жихозлар ишлаб чиқариш бинолари 
шаклида катъий чекланган эмас, чунки уларни ишлаб чиқариш мумкин.
Ер чекланган булгани учун уни таклифини купайтириб булмайди, лёкин уларни таклифини ирригация ва 
милиорация ишлари хисобидан амалга ошириш мумкин. Меҳнат ресурслари таклифи меҳнатга лаёкатли кисмини 
чекланганлиги билан боғлиқ. Яна у куп омиллари боғлиқ. 1. иш хаки; 2. иш куни; 3. иш хафтасининг узунлиги. 4.
меҳнат шароитлари ҳам боғлиқ булади.
Малъумки, бозор талаб ва таклифга амал килган холда харакат килади. Талабга таклиф мос келган холда 
иқтисодий усиш юз беради.
Талаб килувчи харидор бозорида товарлар куп булишини сифати яхши булишини ва нархи арзон булишини 
истайди. Сотувчи эса уз товарини иложи борича киммат сотишни хохлайди. Шунга биноан бозорда сотувчи нархи 
ва харидор нархи мавжуд булади. Масалага 2 хил караш сотувчи билан харидор уртасида битта нарх билан келиш 
билан хал этилади.
Товар нархини шаклланишига талаб ва таклиф кандай таъсир этади деган савол тугилади? Бозорда бирон-бир 
махсулотни (товарни) микдори кам булса, албатта нарх баланд булади ва уни таклифи ҳам купаяди. Бундай холда 
талаб пасаяди таклиф эса купаяди.
Масалан, талаб=2тонна лёкин, таклиф=8тонна бундай холатда 4 тонна гушт сотилмасдан колади, энди уни 
нархини пасайтирмаса сота олмайди, нархни пасайтиришни ҳам чегараси бор, албатта, чунки сотувчи ҳам зарар 
курмаслиги керак. Шундай нарх содир буладики, бунда талаб билан таклиф тенглашади.
Бозорда таклиф килинган товар микдори билан бозорда таклиф килинган товар микдори тенг булган 
шароитдаги нарх мувозанат нархи дейилади.
Товарга булган талабни ифодаловчи пул суммасини товарнинг мавжуд микдорига булсак мувозанат нархи 
хосил булади. Ушбу нисбатан таъминланса бозорда товарнинг ортикчалиги ҳам, етишмовчилиги ҳам булмайди.
Масалан, гуштнинг нархи айтайлик 1500 сумга тушса шу холда талаб билан таклиф бир нуктада тенглашади яъни бир 
нуктага келади. Талаб ва таклиф узгариб боради ва унинг 4 коидаси бор.
1. 
Талабнинг ортиши мувозанатлашган нарх ва мувозанатлашган товар микдорининг усишига олиб келади.
2. 
Талабнинг камайиши мувозанатлашган нарх ва мувозанатлашган товар микдорининг пасайишига олиб келади.
3. 
Таклифнинг купайиши мувозаналашган нархнинг пасайиши ва мувозанатлашган товар микдорининг ортишини 
келтириб чикаради.
4. 
Таклифининг кискариши мувозанатлашган нархнинг ортиши ва мувозанатлашган товар микдорининг 
камайишига сабаб булади.
Нарх юкори булса, талаб кискаради, таклиф купаяди, нарх паст булса, 
талаб усади, купаяди, таклиф камаяди. Демак, нарх бозорни мувозанатга келтирувчи механизмдир.


41 
Демак, талаб, таклиф нархнинг ва истеъмолчи харид кобилиятининг узгаришига караб узгариб туради, 
тебраниб туради. Бу холат талаб билан таклифнинг тенглашувигача давом этади. тенглашиш юз бергач таклиф ва 
талаб микдоран ва таркибан бир-бирига мос тушади бу эса бозор мувозанати деб аталади.
Бирор бир товарга доир бир таклиф уртасидаги мувозанатга жузъий мувозанат деб аталди.
Хулоса килиб айтганда талаб нархга нисбатан эгилувчан булади ва куйидаги формула билан белгиланади ва 
аникланади.
Э. Т
H
Q



ÝÒ
бу ерда Э*Т*-талабнинг эгилувчанлиги: 
?Q-талаб микдорининг фоизли узгариши; 
?H-нархларнинг фоизли узгариши; 

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish