Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

Таянч иборалар: 
Поток белгилари, мураккаб поток чизиғи, поток чизиғи, бош поток чизиғи, 
оддий поток чизиғи, ѐрдамчи поток чизиғи, поток, иш жойи, машина ритми, етакчи-
бош машина, бир чизиқли поток чизиғи, кўп чизиқли поток чизиғи, вертикал, 
горизонтал, аралаш поток чизиқлари. конвейрли ва конвейерсиз поток чизиқлари, 
эркин ва регламентлаштирилган поток чизиқлари, бир предметли ва кўп предметли 
поток чизиқлари, поток ишлаб чиқариш самарадорлиги омиллари, жонли меҳнат 
сарфлари, поток чизиғи бўйича жонли меҳнат умумий иқтисоди, механизация 
даражасини ошириш, капитал харажатлари қопланиш муддати 
Назорат саволлари: 
1.
Ишлаб чиқаришни поток усулда ташкил қилишнинг моҳияти нимадан иборат.
2.
Бош-етакчи машинанинг поток ишлаб чиқаришдаги ўрни.
3.
Оддий, мураккаб, ѐрдамчи поток чизиқлари иш жойлари билан қандай боғлиқ.
4.
Ишлаб чиқариш потокининг асосий элементларини нималар ташкил қилади.
5.
Поток чизиқларини классификацияланг.
6.
Жонли меҳнат иқтисоди қандай аниқланади.
7.
Нима учун жонли меҳнат сарфлари ҳисобланилади.

---

93 
8.
Поток ишлаб чиқариш самарадорлигини тавсифланг.

---

94 
ХI БОБ. ЁРДАМЧИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ ЁКИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШГА 
ХИЗМАТ ҚИЛИШНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ 
11.1. Ишлаб чиқаришни моддий-техник таъминлашни ва энергетика хўжалигини 
ташкил қилиш. 
Ишлаб чиқаришга моддий-техник хизмат кўрсатишни ташкил қилиш ишлаб 
чиқариш менежменти таъминловчи системаси компоненти сифатида системанинг 
"кириши" яъни қайта ишлаш жараѐни "чиқиши" тайѐр маҳсулот сифатини аниқлайди. 
Моддий - техник таъминлаш жараѐни корхона омборларидан иш жойларига моддий 
техник ресурсларни бизнес-режага асосан керакли миқдорга йўналтирилишидир. 
Моддий техник ресурслар таркибига қуйидагилар киради: 
1)
Хом-ашѐ ва материаллар; 
2)
Сотиб олинадиган технологик жиҳозлар; 
3)
Янги транспорт воситалари; 
4)
Юкловчи-туширувчи жиҳозлар; 
5)
Ҳисоблаш техникаси ва бошқа жиҳозлар ҳамда сотиб олинадиган энергия, 
ѐкилги ва сув.
Ишлаб чиқаришни моддий техник таъминлаш мақсадлари: 

корхона бўлимларини керакли миқдорда ва сифатли турли хил ресурслар билан 
ўз вақтида таъминлаш; 

ресурслардан 
фойдаланишни 
яхшилаш:меҳнат 
унумдорлигини, 
фонд 
самарадорлигини ошириш, ишлаб чиқариш даври давомийлигини қисқартириш, 
жараѐнлар ритмлилигини қисқартириш, икқиламчи ресурслардан фойдаланиш, 
инвестициялар самарадорлигини ошириш ва бошқалар; 

таъминловчи рақобатчиларнинг ишлаб чиқарувчи маҳсулот сифатини ва ишлаб 
чиқариш ташкилий техник даражасини таҳлил қилиш ва рақобатчилар билан ресурслар 
таъминлашини, рақобатбардошлилигини ошириш тўѓрисида тадбирлар таклиф қилиш 
ѐки аниқ бир ресурс билан таъминловчини алмаштириш.
Юқорида санаб ўтилган мақсадларга эришиш учун корхона қуйидаги ишларни 
доимий равишда бажариши керак.
а) аниқ турдаги ресурслар бўйича таъминловчилар бозорида маркетинг изланишларини 
ўтказиш, истеъмолчиларни танлаш қуйидаги талаб асосида олиб борилиши таклиф 
қилинади: 

шу соҳада иш олиб бориши тўѓрисида таъминловчининг юқори тажрибага эга 
эканлигини ва ўз лицензиясига эга эканлигини аниқлаш; 

ишлаб чиқаришнинг ташкилий техник даражаси юқорилиги, ишнинг 
фойдалилиги 
(даромадлилиги), 
ишончлилиги, 
ишлаб 
чиқарган 
маҳсулот 
рақобатдошлигини таъминлаш ресурслар ва товарлар баҳосини аниқлаш, ресурслар 
билан таъминланганликнинг баркарорлиги; 
б) аниқ турдаги ресурслар истеъмолини меъѐрлаштириш; 

---

95 
в) ресурслар харажатларини меъѐрлари бўйича камайтириш мақсадида ташкилий 
техник тадбирлар ишлаб чиқиш; 
г) ишлаб чиқаришни моддий техник таъминлаш каналларини ахтариш (излаш); 
д) моддий балансларни ишлаб чиқиш; 
е) ишлаб чиқариш ресурслари билан моддий техник таъминлашини режалаштириш; 
ж) ресурсларни қабул қилиш, сақлаш ва уларни ишлаб чиқишга тайѐрлашни ташкил 
қилиш; 
з) иш жойларни ресурслар билан таъминлашни ташкил қилиш; 
и) ресурслардан фойдаланишнинг ҳисоби ва уни назорат қилиш; 
к) ишлаб чиқариш чиқиндиларни тўплаш ва уларни қайта ишлашни ташкил қилиш; 
л) ресурслардан самарали фойдаланишни таҳлил қилиш; 
м) ресурслардан фойдаланишни яхшилашда раѓбатлантириш.
Санаб ўтилган ишлар билан ишлаб чиқариш бўйича корхона раҳбари 
ўринбосарига бўйсунувчи моддий-техник таъминлаш бўлими шуѓулланади. Бу бўлим 
структураси қуйидагича бўлиши мумкин: 

ресурслар билан таъминловчилар маркетинг бюроси; 

ишлаб чиқариш ресурслари билан таъминлашни меъѐрлаш ва режалаштириш 
бюроси; 

захираларни бошқариш бюроси; 

иш жойларини ресурслар билан таъминлаш бюроси; 

ресурслардан фойдаланиш самардорлигини бошқариш бюроси.