Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

10.3. Поток чизиқлари классификацияси. 
Поток чизиқлари бир неча белгилари билан классификацияланади: 
1. Механизациялаштириш даражасига 
қараб механизациялаштирилган, 
автоматлаштирилган ва қўл меҳнати кўп чизиқларга бўлинади 
2. Ишлаб чиқариш поток чизиқлари сонига қараб: бир чизиқли ва кўп чизиқли 
потокларга бўлинади.
3. Меҳнат педметларининг ҳаракати йўналиши бўйича: вертикал, горизонтал, 
аралаш потокларга бўлинади.
4. Транспорт воситалари турига қараб: конвейрли ва конвейрсиз чизиқларга 
бўлинади.
5. Ритмга риоя қилиш бўйича потоклар: эркин ва регламентлаштирилган ритмли 
чизиқларга бўлинади.
6. Меҳнат предметларига ишлов бериш услуби бўйича:донали, узлуксиз 
партияли ѐки аралаш ишлов бериш чизиқларига бўлинади.
7. Узлуксизлиги жиҳатидан потоклар узлукли ва узлуксиз потокларга бўлинади.
8. Ихтисослаштириш даражаси бўйича поток чизиқлари:бир предметли ва кўп 
предметли поток чизиқларига бўлинади.
 
10.4. Потокни ташкил қилиш ва ҳисоблаш. 
Потокни ташкил қилиш ва ҳисоблаш учун бирламчи маълумот бўлиб, маълум 
даврда ассортимент бўйича корхона цех ѐки участка ишлаб чиқариш дастури хизмат 
қилади, бундан ташқари иш режими, маҳсулотнинг ишлаб чиқариш технологик 
схемаси, жиҳозларнинг ҳарактеристкаси, вақт нормалари ва бошқалар қўлланилади. 
Потокни ҳисоблаш қуйидаги босқичларда олиб борилади.
1. Ишлаб чиқариш жараѐнини алоҳида қисмларга бўлиш: босқич, жараѐн ва 
операцияларни аниқлаш.
2. Технологик ўхшашлиги жиҳатидан айрим маҳсулот турларини ва таркибий 
қисмларни гуруҳлантириш. Аввал гуруҳга ажралган операциялар сони бўйича бир хил, 
лекин турли иш режимига эга бўлган маҳсулотлар тўплами, сўнг турли технологик 
операциялар сонига эга бўлган ўхшаш маҳсулотлар тўпланади. Ҳар хил гуруҳда бош 
буюм ажратилади ва ҳисоблар таҳлили аниқ маҳсулотга асосланиб олиб борилади.

---

90 
Бу маҳсулот кўпрок ривожланган технологик схема талаб этиши мумкин ѐки 
бошқалардан кўп меҳнат талаб этиши билан фарқ қилади.
3. Поток операциялари ва поток чизиғи ишлаб чиқариш топшириғи ва 
ритмларини аниқлаш. Поток ишлаб чиқаришни ташкил қилиш бўйича қилинган 
ҳисобларни меҳнат предметларига ишлов бериш давомийлиги ва ритмдан фойдаланиб 
ѐки машиналар унумдорлиги ва ишлаб чиқариш топшириқларидан фойдаланиб амалга 
ошириш мумкин.
4. Поток операциялари бўйича машиналар сонини аниқлаш. У қуйидаги формула 
орқали аниқланади: 
.
.
э
т
N
Z
К

бу ерда:
Z - машиналар ишлаб чиқариш топшириғи;
N
т.э.
-машиналар техник-иқтисодий унумдорлик нормаси.
5. Машина иши ритмини ва ишлаб чиқариш топшириғини аниқлаш. Иш жойи 
ишлаб чиқариш топшириғи операциялар бўйича топшириқни уларнинг сонига бўлиш 
орқали аниқланади. Ритм эса шу операция ритмини машиналар сонига кўпайтириш 
орқали аниқланади.
6. Потокни синхронлаштириш ишлаб чиқариш топшириғи билан машина 
унумдорлгини ѐки ишлов бериш давомийлиги ва ритми келишуви билан боғлиқ
Уларни таққслаганда тенгсизлик намоѐн бўладиган иш жойлари аниқланиб уларни 
бартараф этиш йўллари аниқланади.
7. Поток линиясини режалаштириш ва хизмат қилувчи персонал сонини 
аниқлаш, яъни ишчилар сонини аниқлаш.