Ikkinchi guruhning s-elementlari Ma’ruzachi: Umaraliyev J

G.Devi

• Barqaror izotopi: 40Ca, 42Ca, 43Ca, 44Ca, 46Ca
• Radioaktiv izotoplari: 41Ca, 45Ca, 47Ca, 48Ca

Tarqalishi

• Kalsit - CaCO3
• Gips - CaSO4 · 2H2O
• Anortit - Ca[Al2Si2O8] 
• Flyuorit - CaF2
• Apatit - Ca5(PO4)3(F,OH)

Kalsiy tabiatda tarqalishi bo’yicha yer qobig’ining massa ulushida 1,5 % ni tashkil qiladi
Flyuorit
Apatit
Anortit

Stronsiy

• Belgisi – Sr, tartib nomeri Z=38, atom og’irligi 87,62 elektron konfigurasiyasi KLMN5s2

• 1808 yil toza holda Angliyalik kimyogar Gemfri Devi olgan.
• Shotlandiyaning Stronshian qishlog’i sharafiga nomlangan

G.Devi

• Barqaror izotopi: 84Sr, 86Sr, 87Sr, 88Sr
• Radioaktiv izotoplari: 82Sr, 83Sr, 85Sr, 89Sr, 90Sr

Bariy

• Belgisi – Ba, tartib nomeri Z=56, atom og’irligi 137,327 elektron konfigurasiyasi KLMNO6s2

• 1774-yilda Karl Sheele og’ir shpat tarkibida yangi element borligini aniqladi.
• 1808-yil Gemfri Devi tomonidan elektroliz usulida olingan.
• “βαρύς” (yun.) – “og’ir”

K.Sheele

• Barqaror izotopi: 132Ba, 134Ba, 135Ba, 136Ba, 137Ba, 138Ba
• Jami 40 ta izotopi ma’lum (114-153)

Radiy

• Belgisi – Ra, tartib nomeri Z=88, atom og’irligi 226,054 elektron konfigurasiyasi KLMNOP7s2

• 1898 yilda Per va Mariya Slodovski Kyurilar tomonidan olingan
• Toza 1910-yilda Mariya Kyuri va Andre Debyern tomonidan radiy xloridni elektroliz qilib olingan.
• “radium” (yun.) – “nur”

• 33 ta izotopi ma’lum. Barchasi radioaktiv

Ba, Sr va Ra ning tarqalishi

• Stronsiy va bariy yer po’stlog’i massasining 3,8·10-2 va 3,9·10-2 % ni tashkil qiladi.
• Radiy minerallarga ega emas lekin, uran rudasi tarkibida bo’ladi. U yer po’stlog’i massasining 10-10 % tashkil etadi.
• Stronsianit - SrCO3 Viterit - BaCO3
• Selestin - SrSO4 Barit - BaSO4

Viterit
Stronsianit
Barit

Fizik xossalari

• Erkin holda barchlari oq-kumushrang yumshoq, g’ovak va ishqoriy xossaga ega (Be dan tashqari) moddalardir.
• Yuqori elektr va issiqlik o’tkazuvchanlikka ega.

Alanganing bo’yalishi

Ca – sarg’ish-qizil Sr – qirmizi Ba – sarg’ish-yashil

Olinishi

• Berilliyni natriy xloridli qo’shimchasi bo’lgan BeCl2 ni 300°С da elektroliz qilib yoki BeCl2 ni magniyotermiya usulida qaytarib olish mumkin:
• BeCl2 Be + Cl2
• BeCl2 + Mg = Be + MgCl2
• Magniy karnallit yoki MgCl2 ga NaCl qo’shib 720–750°С da elektroliz qilib olinadi:
• MgCl2 Mg + Cl2
• Yoki 1200–1300°С da dolomitni elektr pechda qaytarib olinadi:
• 2(CaO · MgO) + Si = 2Mg + Ca2SiO4

•  

Olinishi

• Kaltsiy kaltsiy ftorid qo’shilgan suyultirilgan kaltsiy xloridni elektoliz qilib olinadi:
• CaCl2 Ca + Cl2
• Yoki oksidini alyuminotermiya usulida qaytarib olinadi:
• 4CaO + 2Al = 3Ca + CaAl2O4
• Strontsiy kaliy xlorid qo’shilgan, suyultirilgan strontsiy xloridni 800°С da elektroliz qilib olinadi:
• SrCl2 Sr + Cl2
• Yoki metallotermik usulda qaytarib olinadi. Bunda qaytaruvchi sifatida alyuminiy, kremniy va ferrosilitsiy olinishi mumkin:
• 4SrO + 2Al = 3Sr + SrAl2O4
• Bariy asosan alyuminotermiya usulida olinadi:
• 4BaO + 2Al = 3Ba + BaAl2O4

•