Ikkinchi darajali bo‘laklarni izohlaydigan ergash gaplar

2.1.2 “Ergash gap + bosh gap” qolipidagi to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar
To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga –sa shart mayli vositasida bog`langanda, to`ldiruvchi ergash gaplar oldin, bosh gap keyin keladi. Masalan: Nima istasangiz, shuni muhayyo qilaman. (“O‘qish kitobi” 2-sinf. 37-bet.) Bu misolda ” Nima istasangiz” ergash gapi bosh gapdagi shuni ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan vositasiz to‘ldiruvchining ma’nosini aniqlashtirib kelgan. Ergash gap bosh gapga –sa shart mayli qo‘shimchasi vositasida bog‘langan va bu gapga nimani? so‘rog‘i beriladi. Ergash gap bosh gapga –sa shart mayli qo‘shimchasi vositasida bog‘langani uchun bosh gapdan oldin kelyapti.

Keltirilgan misollarda ergash gap bosh gapda qo‘llangan vositasiz to‘ldiruvchining ma’nosini izohlab kelgan.

Vositali to‘ldiruvchisi izohlanadigan qo‘shma gaplarda bosh gapning kesimi obyektsiz fe’llar, o‘timsiz fe’llar bilan ifodalanadi.

Vositali to‘ldiruvchisi izohlanadigan qo‘shma gaplarda ergash gap bosh gapga –sa shart mayli qo‘shimchasi vositasida bog‘lansa, ergash gap bosh gapdan oldin keladi. Bunday gaplarning bosh gapi tarkibida ”shunga, unga, undan, shundan, o‘shanga, o‘shanda” olmoshlari keladi. Masalan: Kimki kitobni yaxshi saqlasa, o‘quv yili oxirida o‘shanga mukifot ham beramiz. (“O‘qish kitobi” 2-sinf. 37-bet.) Bu misolda ” Kimki kitobni yaxshi saqlasa” ergash gapi bosh gapdagi ”o‘shanga” ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan vositali to‘ldiruvchining ma’nosini aniqlashtirib kelgan. Ergash gap bosh gapga –sa shart mayli qo‘shimchasi vositasida bog‘langan va bu gapga kimga? so‘rog‘i beriladi (Kitobni yaxshi saqlagan odamga). Ergash gap bosh gapga –sa shart mayli qo‘shimchasi vositasida bog‘langani uchun bosh gapdan oldin kelyapti.

Kim o‘z fikrini o‘zbek tilida erkin ifodalay olsa, shunga kelajak kulib boqadi. (“O‘qish kitobi” 2-sinf. 32-bet.) Bu to‘ldituvchi ergash gapli qo‘shma gap. To‘ldituvchi ergash gap bosh gapda “shunga” jo‘nalish kelishigidagi olmosh bilan ifodalangan. To‘ldituvchi ergash gap bosh gapga –ki ertgashtiruvchi bog‘lovchisi vositasida bog‘langan. To‘ldituvchi ergash gap bosh gapga –ki ertgashtiruvchi bog‘lovchisi vositasida bog‘langani uchun bosh gapdan keyin kelgan.

Nimani buyursalar, shuni bajardim, Gavhar muhabbat haqida yozishdan tortingan bo‘liish mumkin, deb sira o‘ylamadi (P. Q o d i r o v) gapida ergash gapning tarkibida “nimani” nisbiy so`zi qo`llangan. Bosh gapning tarkibida “shuni” vositasiz to`ldiruvchisi unga javoban qo`llangan.