Ikki palallalilar (Bivalvia) sinfi. I. Bob. Kirish II. Bob. Asosiy qism

O‘rchishi va rivojlanishi - Dala shilliqqurti germafrodit hayvondir.
Ular tuxumlarini yerdagi chuqurchalarga qo‘yadi. bir qo‘yishida 5 tadan 50 tagacha oq yumaloq tuxum qo‘yadi. Dala shiliqqurti butun umri davomida bir necha marta tuxum qo‘yadi. Ikki – uch kundan so‘ng tuxumdan kichkina shilliqqurt chiqadi.
Qish kelishi bilan dala shilliqqurti gavdasini chig‘onoq ichiga tortib, uning teshigini qotib qolgan shilimshiq modda bilan berkitadi. shu tariqa qish davomida xozon, tosh tagida qishni o‘tkazadi. Qo‘lay sharoit tug‘ilganda (mart - aprel) u uyg‘onadi va aktiv hayot kechira boshlaydi. Dala shiliqqurti butun umri davomida ekinlarga zarar yetkazibgina qolmay, balki uning tanasida qoramollar paraziti – so‘rg‘ichlilarning lichinkalari rivojlanadi.
Bosh oyoqli mollyuskalarni 700 dan ortiq turi bor. Bundan tashqari 10 000dan ortiq qirilib ketgan turlari ma’lum. Sakkizta yoki o‘nta oyoqlari boshida – og‘zining atrofida joylashganligi uchun shunday nom berilgan bu sinfning avlodlari harakatchan. yirtqich hayvonlar bo‘lib, dengiz va okeanlarning sohil zonasidan tortib, to 5 – 8 ming mm. chuqurlikkacha keng tarqalgan. Ularda tana, bosh, mantiya bo‘shlig‘i va yuqorida aytilgan oyoqlar yaxshi rivojlangan. Chig‘onoq ba’zi eng qadimgilarida saqlanib qolgan bo‘lib, ko‘pchiligida qoldiqqa aylangan. qon aylanish sistemasi “yopiq” qoni ko‘k tusda bo‘ladi. Ikkilamchi tana bo‘shlig‘i yaxshi rivojlangan. Oyoqlarining ichki tomonidan bir necha qator so‘rg‘ichlar (yopishish organlari) bo‘lib, bular ovni ushlashda katta yordam beradi. Sezuv organlari juda yaxshi rivojlangan. Ko‘zi katta. Bosh oyoqlilarning nerv sistemasi markazlashib “miyaga aylangan” “ miya” maxsus tog‘ay qobig‘i bilan himoyalangan. Umurtqasizlarda tog‘ay to‘qimasi faqat shularda rivojlangan. Ayrim jinsli, lichinkasiz rivojlanadi.
Kalmarning tuzilishi va hayoti - Dengizning ochiq pelagial zonasida suzib yurib hayot kechiruvchi kalmar bosh oyoqlilarning eng ko‘p tarqalgan avlodlaridandir. Uning tanasi cho‘ziq va suyrilashgan. Bosh tomonida o‘nta oyoqlari (bulardan bir jufti juda uzun bo‘lib, ovlashga xizmat qiladi), boshning yon tomonida kattagina bir juft suzgichi bor. Og‘zining ichki qismida burgutning tumshug‘iga o‘xshash mustahkam jag‘lar bilan qurollangan. Jag‘lar ovni ushlash va parchalashga yordam beradi.
Kalmar tansini qoplagan mantiya – qorni tomonida kattagina qopchiqsimon mantiya bo‘shlig‘ini hosil qiladi. mantiya bo‘shlig‘ining katta teshigi bosh tomonga ochilgan. Mantiya bo‘shlig‘ining ustida “varonka” deb nomlanuvchi organ bo‘lib, uning pastki – keng tomoni mantiya bo‘shlig‘iga, naychasi esa bosh tomonga ochilgan. “Varonka” asosiy harakat organi. Kalmar suzish vaqtida mantiya bo‘shlig‘iga suv to‘ldirib, “qopchiq” og‘zini yopadida muskullarini birdan qisqartiradi. Bu paytda qopchiq (mantiya bo‘shlig‘i) ichidagi suv varonka naychasidan otilib chiqib, hayvonni bir necha metrgacha orqaga itaradi.
Mantiya bo‘shlig‘idagi suv tugagach, mazkur harakat yangidan takrorlanadi. Shunday qilib kalmar orqaga qarab harakat qiladi.
Mantiya bo‘shlig‘ida qush patiga o‘xshagan bir juft jabra, anal teshigi, ayirish va jinsiy organlarining yo‘llari ochilgan. Bundan tashqari ba’zi kalmarlar va karakatitsa (10 – 15 sm kattalikdagi bu o‘noyoqli O‘rta yer dengizida) mantiyaga siyoh bezi deb ataladigan maxsus organning yo‘li ochilgan. Dushman quvgan vaqtda boshoyoqli – mazkur bezdan qoramtir suyuqlik ajratib o‘zini chetga oladi. Bir qancha o‘noyoqlilarda siyoh bezi ajratgan suyuqlik zaharli, u dushmanni halok etadi.