Ijtimoiy ta’minot

Yuqoridagilarni hisobga olib, ularni quyidagicha ham ifodalash ham mumkin:

•  Yoshga doir (qarilik) pensiya (si);
•  nogironlik pensiyasi;
•  boquvchisini yo’qotganligi uchun pensiya.

Ba’zi mamlakatlarda pensiyalarning xizmat qilgan yillari uchun pensiyalar va ijtimoiy pensiyalar ko’rinishlari ham mavjud. Bizning mamlakatimizda xizmat qilgan yillar uchun pensiyalar qonunchiligimizda qayd etilgan pensiyalarning tarkibiy qismi hisoblanadi, ijtimoiy pensiyalar tayinlanadigan ijtimoiy nafaqalar ko’rinishiga ega va ushbu nafaqalar bugungi kunda davlat byudjeti hisobidan moliyalashtirilishi belgilangan.

Nafaqalarning quyidagi asosiy ko’rinishlari bo’lishi mumkin:

•  vaqtinchalik mehnat qobiliyatini yo’qotganligi uchun;
•  homiladorlik va tug’ish bo’yicha;
•  farzand tug’ilganda;
•  bola parvarishi bo’yicha;
•  muddatli harbiy xizmatchilarning bolalariga;
•  ishsizlik bo’yicha;
•  ta’ziya holatlari bo’yicha.

Yuqoridagilar bilan bir qatorda ta’minotning boshqa quyidagi shakllari ham amal qiladi:

•  kasbiy-texnikaviy o’qitish;
•  ishsizlarni qayta o’qitish;
•  nogironlarni qayta o’qitish va ishga joylash;
•  qariyalar va nogironlar uchun internat-uylarida mehnatga qobiliyatsizlarni tekinga saqlash;
•  nogironlarni protezlash va ularni moto-velokolyaskalar va atomobillar bilan ta’minlash;
•  uyga yordamning ko’p ko’rinishlarini tashkil qilish va boshqalar.

Ijtimoiy ta’minotning o’ziga xos bo’lgan muhim xususiyati uni vujudga keltirishning (yaratishning, qurishning, tuzishning) printsiplaridir. Ular quyidagilardan iborat:

• Eng umumiylik printsipi – jinsi, yoshi, millati, irqi, ishi-ning joyi va xarakteri, mehnatga haq to’lashning shaklidan qat’iy nazar, yoshi yoki nogironligi tufayli mehnatga layoqatsizligi sodir bo’lganda ijtimoiy ta’minotning barcha mehnatkashlarga nisbatan qo’llanilishini anglatadi. Bundan tashqari, eng umumiylik printsipi mehnatkashlarning barcha toifalariga, ya’ni ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar, harbiylar, o’quvchilar va boshqa fuqarolarga nisbatan qo’llaniladi. Shuningdek, ijtimoiy ta’minot boquvchisi vafot etgan oilaning mehnatga qobiliyatsiz barcha a’zolariga (balog’at yoshiga etmagan bolalar, aka-ukalar, opa-singillar, nabiralar, qariyalar yoki mehnatga layoqatsiz er (xotin), ota, ona, bobo, buvi va boshqalar) nisbatan ham tegishlidir.