Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

6-MAVZU. BILISH NAZARIYASI: ASOSIY MUAMMOLARI VA YO‘NALISHLARI 

 

  

  

97  

  

keng  tarqalgan  bo‘lib,  odamlar  o‘zaro

 

aloqa  qiluvchi  hamma  joyda  uchraydi;  u  individlar  va 

ijtimoiy guruhlar manfaatlarining «uchrashuvi» yuz beradigan har qanday insoniy munosabatlar 

funksiyasidir.  Gap  yolg‘on  mavjud  yoki  mavjud  emasligida  emas  (oddiy  hayot  tajribasi

 

uning 

mavjudligidan dalolat beradi), balki har bir muayyan holda uning ulushi qanchaligidadir.

 

Beruniy 

fikricha, «SHunday kishilar bo‘ladiki, ularning tabiatiga yolg‘on

 

xabar tarqatish o‘rnashib qolib, 

go‘yo unga shu vazifa yuklatilgandek bo‘ladi va

 

yolg‘on xabar tarqatmasdan turolmaydi... Ba’zan 

kishi yolg‘on xabar tarqatuvchiga

 

taqlid qilib, bilmasdan yolg‘on xabar tarqatadi. Bu xabarchilar 

birinchi marta

 

ataylab yolg‘on xabar tarqatgan kishi bilan eng keyin yolg‘on xabarni eshituvchi

 

oralig‘ida  vositachi  bo‘ladilar.  YOlg‘onchilik  kishini  adolatdan  yuz  o‘girtiradi,zulm,  yolg‘on 

guvohlik, omonatga xiyonat qilish, boshqalar mulklarini hiyla bilan

 

bosib olish, o‘g‘irlik, dunyo 

va  xalqning  buzilishiga  sabab  bo‘ladigan  boshqa  yomon

 

xulqlarni  kishilar  yaxshi  qilib 

ko‘rsatadilar»

22

. Beruniy insonni rostgo‘ylik

 

qolib, yolg‘onchilik yo‘lidan yurmasligi, boshqalarga 

yaxshilik  qilish,  yaxshilik

 

qilish  imkoniyati  bo‘lmasa,  yaxshi  tilaklar  izhor  qilishga  chorlaydi. 

Rostgo‘ylik,odillik,  Beruniy  fikricha,  yuksak  ma’naviyat,  go‘zal  odob  –  axloq  belgisidir.

 

Insonning individual rivojlanish jarayonida yolg‘on bolada jazodan qutulib

 

qolishga harakat qilish, 

kattalar  o‘rnagi  va  shu  kabilar  orqali  shakllanadi.  Keyinchalik  bunga  jamiyat  kuchliroq  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Insonni  bu  tomonga  itaruvchi  omillar  majmui  orasida  ehtiroslar,  shu  jumladan, 

muhabbat  tobora  kengroq  o‘rin  egallay  boshlaydi.  Muhabbat  «sonsanoqsiz  yolg‘onni  vujudga 

keltiradi. Oshiq odam o‘zining narxini oshirish uchun yolg‘on so‘zlaydi, o‘z raqibining obro‘sini 

tushirish uchun, rashk o‘tini yoqish uchun... sovib borayotgan muhabbat otashini qayta o‘t oldirish 

uchun  aldaydi,  nihoyat,  muhabbat  yo‘qolgan  holda  yolg‘on  gapiradi»

23

.  YOlg‘on  takabburlik, 

irodasizlik,  muvaffaqiyatga  intilish,  pulga,  hokimiyatga  o‘chlik  va  hokazolar  zaminida  yuzaga 

keladi.