Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

 

 

---

13-MAVZU: “ETIKA” FANINING PREDMETI VA JAMIYAT HAYOTIDAGI AHAMIYATI 

 

 

 

185 

 

 

 

2. Axloqning paydo bo‘lishiga oid diniy, ilmiy qarashlar tasnifi. 

 

Ilm dunyosidagi, xar qanday ilmning tarixisiz nazariyasi bo‘lmaydi, degan xikmat, ayniqca, 

axloqshunoslikka taaluqli. Zero axloqshunoslik tarixi axloqiy tafakkurninr vujudga kelishi xamda 

uning  taraqqiyoti  qonunlarini  o‘rganadi,  ma’naviy  merosning  ulkan,  qismi  bo‘lmish  axloqiy 

ta’limotlar, xikmatlar, pandlarni zamonaviy jamiyat xayotiga tadbiq etish va targ‘ib qilish yo‘llarni 

tahlil  etadi.  Garchand  xar  bir  axloqiy  kopsepsiya  ma’lum  bir  mutafakkir  muloxazalari  va 

faoliyatining  mevasi  bo‘lsa-da,  u,  moxiyatan,  muayyan  tarixiy  davr  talablaridan  kelib  chiqadi. 

Ayni  paytda,  to‘rli  odob  va  etiket  qonun-qoidalarini  o‘z  ichiga  oladigan  axloqiy  targ‘ibot 

muammolari, axloqiy pand-o‘gitlar va me’yorlar talablarni bajarish, axlokiy boshqarish soxasiga 

kiradi  xamda  axloqshunoslikning  odatda  “amaliy  axloq”  deb  ataladigan  qismini  tashkil  etadi. 

Amaliy  axloqning  dastlabki  namunalari  bundan  uch  yarim  mign  yil  avval  dunyodagi  birinchi 

yozuv  bo‘lmish  mix  xatda  giltaxtalarga  yozilgan  maqol  va  matallardir.  Somir  (SHumer) 

alqovlarida  (gimnlarida)  deyarli  barcha  bosh  ma’budlar  ezgulik,  adolat,  haqiqat  va  yaxshilik 

tarafdorlari  bo‘lganlari  uchun  xam  madx  ztiladi.  CHunonchi,  yosh  ma’budi  Utu  axloqiy 

me’yorlarning bajarilishini maxsus kuzatib to‘rgan, ma’buda Nanshe esa, ba’zi matnlarda haqiqat 

adolat  va  shafqta  xomiysi  sifatida  tasvirlanadi.  Lekin,  ayni  paytda,  ma’budlar  tomonidan. 

o‘rnatilran. “Me” deb atalran qonunlar ro‘yxatidan olam harakatini tartibga solish, uninr to‘xtovsiz 

va  uyg‘un  bo‘lishini  taminlash  maqsadida  yuqoridagi  axloqiy  fazilatlar  bilan  birralikda  – 

“yolg‘on”,  ”nifoq”,  “gina”,  “kudupat”,  “qo‘rquv”  tushunchalari  xam  o‘rin  olgan.  Shuningdek 

somiriylarning  maqol  va  matallari,  xikmat-iboralari  ham  diqqatga  sazovor,  ularning  ko‘pchiliri 

umuminsoniy  xikmatlar  darajasiga  ko‘tarilgan  va  SHarqda  bir  oz  boshqacharoq  shaklda  xozir 

qo‘llaniladi.  Bundan  tashqari,  to‘rli  axloqiy  muammolar  esa  “Gilgamesh”  eposi  dostonlarida 

ko‘tarilgan.