Ijtimoiy reablitatsiya

3. 
Zo 'rlik qur bo ni bo 'lga n bo la la rg a psix o lo g ik m a s la h a t berish
Zo'rlik qurboni bo'lganlar bilan psixolog ishining asosiy maqsadi azoblovchi 
qayg'u oqibatini kamaytirish va bartaraf etish.
Bunday bolalarga konsultasiya berish jarayonida bola bilan kontakt o'matish 
psixolog uchun muhim. Bunda doimo bola haqida mehribonchilikni namoyon 
etishga urg'u berish lozim. Bola adekvat yoki noadekvat usullar bilan psixolog 
qanchalik u haqida qayg'urayotganini doimo tekshirib boradi.
Psixolog oldida turgan vazifalar:
• 
Bolada uyat, ayb, kuchsizlik xissini kamaytirishga urinish;
• 
o'zining kerakligi haqidagi xislami mustahkamlashga yordamlashish;
• 
yangi xulq-atvor pattemini shakllantirish;
• 
atrofdagi odamlar bilan o'zaro aloqaga kirishishga yordamlashish;
• 
bola o'z-o'zini aniqlashini rivojlantirish, o'z "Men"ini shu qatorda 
jismoniy Men obrazini qabul qilishga yordam berish.
Konsultasiyaning 
o'tkazish 
seanslari 
zo'ravonlik 
davom 
etgan 
vaqt 
davomiyligiga bog'liq. Uzoq vaqt davom etgan zo'ravonlik uzoq olib boriladigan
59

---

psixologik reabilitasiya ishini talab etadi. Shuningdek, bu jarayonga faqatgina bola 
emas, balki bolaning butun oila a'zolari ham jalb qilinadi.
M utaxassislar bunday bolalar bilan ishlashda vizual, kognitiv xulq-atvor 
terapiyasi, geshtalt-terapiya, psixodramma, art-terapiya, musiqa terapiyasi, raqs 
terapiyasidan foydalanganlari samaralidir.
Amaliy psixologik ish olib borishda aniq metodni tanlash quyidagilarga 
bog'liq:
• 
bolaning yoshiga;
• 
konsultasiya bosqichlari, ya'ni ayni damda nima bo'yicha ish olib 
borayotganligiga: hayollar, emosiyalar va xulq-atvor;
• 
bolaning kognitiv rivojlanish darajasiga.
Konsultasiyani o'yinli yoki formal bo'lmagan xona sharoitida o'tkazish lozim. 
Bu zo'riqishni bartaraf etilishiga, himoyalanganlik xissini kuchayishiga va 
vaziyatni nazorat qilishga olib keladi. Agar bolalar o'zi va kattalar orasidagi 
masofani nazorat qila olsalar konsultasiya jarayoni muvaffaqiyatliroq kechadi.
K onsultant bola uchun namuna bo'lishi kerak: kechka qolmaslik, uchrashuvlar 
kunini ko'chirm aslik kabilar. Chunki bular bola nazarida qiziqish yo'qligi sifatida 
interpretasiyalanadi va xavotirlanish, asabiylashishni uyg'otadi. Konsultant tashqi 
hayol va tashvishlardan ozod bo'lishi kerak. Zo'rlik qurboni bo'lgan bola begona 
inson bilan uchrashganda qo'rquvni boshdan o'tkazishi tabiiy hoi albatta.
Odatda bolada psixolog bilan uchrashuv motivlari bo'lmaydi. Jarohat olganiga 
qaramay bola ijobiy hayollam i boshdan o'tkazishga intiladi, salbiylardan esa 
qochadi, shuning uchun mutaxassis xuzuriga borishdan o'zini olib qochishga 
intiladi.
Jinsiy zo'rlikni boshdan kechirganlar emotsional va jismoniy zo'rlikni boshdan 
o'tkazganlarga nisbatan qiyinroq mijozlar hisoblanadilar. Ular atrofdagilarga 
ishonmaslikka o'rganganlar, sababi ular o'z sevgan insonlari tomonidan qattiq 
azoblanganlar. Shuning uchun mutaxassis birinchi navbatda bola bilan ishonchli 
munosabatni o'm atishi lozim.
Bolalar ham kattalar kabi konsultasiya jarayoni davomida qarshilik 
ko'rsatadilar: gapirishdan bosh tortadilar, zo'rlik muammosi mavjudligini inkor 
qiladilar, 
og'riqli m avzuda gapirishni istamaydilar, yo'q narsalar haqida 
gapiradilar, ko'z qarashlaridan qochadilar, konsultant uchrashuvlariga kechga 
qolib keladilar yoki ularni muntazam qoldiradilar, suhbat davomida noverbal 
yopiq pozani egallaydilar va dushmanona gaplashadilar, psixolog bilan kontakt 
o'matm aydilar (m ebel orqasiga berkinib oladilar).
Konsultasiya uchun umumiy tavsiyalar:
1. 
M uam m oni faol tinglash vositasida aniqlash;
2. 
Bolaning kutishlarini aniqlashtirish;
60

---

3. 
Muammoni yechish uchun tashlangan qadamlami aniqlash;
4. 
Muammoni yechishning yangi yo’llarini qidirish;
5. 
Echimlaming birini amalda qo'llashga kelishish;
6. 
Yakunlash (qanday o'zgarishlar yuz berganini, kelajak rejalami aniqlash
)
■
Bolaga yordam berishda bolaning aytgan gaplarini emas, balki ulami 
aytayotganda nimani his qilganini aniqlash lozim. Bolaga yordam berish 
jarayonida ko'p psixologlar haddan tashqari to'g'ri va ochiq savollar bilan murojaat 
qiladilar. Natijada mijozda kontaktdan qochishga va yopilib olishga xoxish 
uyg'onadi. Masalan, ochiq savol: "Oilang haqida gapirib ber". Agar zo'ravonlik 
oila a'zolari tomonidan o'tkazilagan bo'lsa bola bu savolga javobdan qochishga 
intiladi.