Ijtimoiy reablitatsiya

2 .2. Z o 'r lik d a n ja r o h a tla n g a n b o la la m in g p s ix i k x us u s iya tla r i
Zo'rlikni boshidan o'tkazgan bolalaming deyarli barchasi keyingi hayotlariga 
salbiy ta'sir qiluvchi, shaxsiy, emotsional va xulq-atvor xususiyatlarida o'z izini 
qoldiruvchi psixik jarohatni boshdan o'tkazadilar.
Agar zo'rlik og'riq va jarohatlar bilan kechgan bo'lsa, bola uchun uning 
oqibatlari jiddiyroq 
bo'ladi. 
Ayniqsa, jinsiy zo'rlik shakli bola uchun 
jarohatliroqdir. Zo'lik bolaga yaqin kishisi toonidan amalga oshirilsa oqibatlari 
og'irroq bo'ladi. Agar jinsiy zo'rlikdan keyin oila a'zolar bola tarafida bo'lsalar 
oqibati yengilroq bo'ladi.
Zo'rlikka va beshafqatlikka bolalaming emotsional reaksiyasi quyidagicha 
bo'lishi mumkin:
• 
Zo'rlikka mas'uliyat xissi: 
bola 
reaksiyasi: 
"Agar men 
yaxshi 
bo'lganimda, ota-onam bir- birlariga va menga yom onlik qilmas edilar...".
• 
D oim iy zo'rlik yoki beshafqatlikka aybdorlik xissi.
• 
Doimiy qo'zg'aluvchanlik: tinch sharoitda ham boladan agressivlikni 
kutish mumkin.
• 
Yo'qotishni boshdan kechirish: doimiy zo'rlikni ko'rsatuvchi ota- 
onalardan uzoqlashgan bolalar yo'qotishni boshdan o'tkazadilar. Ular 
shuningdek yo'qotilgan yaxshi hayot, ota-onaning ijobiy obrazi yo'qligiga 
ham afsuslanadilar.
• 
Qarama-qarshilik: bolalar bir vaqtda qarama-qarshi ikki xisga ega bo'lish 
mum kinligini anglamaydilar. "Bunga qanaqa m unosabatda bo'lishni
58

---

bilmayman" degan bola gapdan qochm oqchi emas, balki ko'pincha 
ambivalent hislami boshdan o'tkazayotgan bo'ladi.
• 
Tashlanib ketishdan qo'rqish: zo'rlik akti tufayli ota-onaning biridan 
uzoqlashgan bolalar ikkinchisi ham tashlab ketishidan yoki vafot etishidan 
juda qattiq qo'rqadilar.
• 
Kattalaming xaddan tashqari e'tiboriga ehtiyoj: o'z muammosiga 
o'ralashib qolgan ota-onalar bolasi salbiy qilmishlar sodir etganda e'tibor 
qaratadilar, shuning uchun bolalar shunday xulqni nam oyon qiladi.
• 
Tana jarohatlarini olishdan qo'rqish: zo'rlik guvohi bo'lgan yoki uni o'z 
boshidan o'tqazgan bolalar zo'ravon ota-onalar ularga yo ziyon, yo biron- 
bir jarohat yetkazishlaridan xavotirlanadilar.
• 
Uyat: kattaroq bo'lgan 
bolalar ko'pincha zo'rlikdan keyin uyat 
ko'rinishidagi sharmandalikni boshdan kechiradilar.
• 
Kelajak haqida qayg'urish: har kunlik hayotga ishonch yo'qligi bolalarni 
hayot bundan keyin ham oldindan bilib bo'lmaydigan deb o'ylashlariga 
majbur qiladi.
Har qanday zo'rlikka og'ir reaksiyalardan biri-o'ziga bo'lgan bahoning pasayib 
ketishi bo'lib, u psixologik buzilishlarni saqlanib qolishi va mustahkamlanishiga 
olib keladi. O'z-o'ziga bahosi past shaxslar aybdorlik va uyat xissini boshdan 
o'tkazadilar. Shu bilan birga o'zlarining mukammal emasligiga, ya'ni "sen 
hammadan yomonsan" degan fikrga doim ishonadilar.