Ijtimoiy reablitatsiya

1.2. S u its id a l x a t a r o milla r i
Suitsid am alga oshirilishiga turli - tuman omillar sabab bo'lishi mumkin. 
Jumladan:
1. 
Ijtim o iy -de m o g ra fik omillar:
• 
Yosh
Suitsidal akt deyarli barcha yosh davrlarida uchraydi. 5 yoshgacha bolalar 
orasida Suitsidal xulq kamdan-kam uchrasada, 3 - 6 yoshli bolalar orasida ham 
Suitsidga urinishlar bo'lganli haqida ma'lumotlar ham bor (klinik psixoterapiya, 
1994). Suitsid eng ko'p 15 - yoshdan 24 yoshgacha bo'lgan yoshlar orasida 
uchraydi. Bu shaxs moslashuvchanligiga aynan shu yoshda ularga qo'yiladigan 
talablam ing yuqoriligi bilan bog'liq.Suitsidal faollikni ikkinchi avj nuqtasi 40 - 60 
yosh oralig'iga to'g'ri keladi. Psixologik muammolardan tashqari bu yosh davrida 
som atik 
kasallikni 
yom onlashuvi, 
gormonal 
o'zgarishlar, 
qadriyatlar 
ierarxiyasining o'zgarishi bilan xarakterlanadi. Bundan tashqari aynan shu davrda 
katta bo'lgan farzandlar ota uyini tashlab ketadi. Ota - onalar kasallanadi yoki 
vafot etadilar, shuningdek bu yosh davri vakillari kasbiy muammolar bilan 
to'qnash keladilar.
70

---

Suitsidal faollikning uchinchi avj nuqtasi qarilik davriga to'g'ri keladi. Boshqa 
yosh davrlariga nisbatan keksalikda Suitsidal faollik 4 barobarga ko'p.
• 
Jins
Ayollar orasida Suitsidga urinishlar ko'p uchraydi. Bunda ular erkaklarga 
qaraganda qiynoqsiz, og’riqsiz yo'llarini tanlaydilar; biroq erkaklarda Suitsid 
ko'pincha yakunlangan xarakterda bo'ladi.
• 
Ma'lumot va kasb.
Odatda Suitsidni ishsizlar, oliy ma'lumotlilar va yuqori maqomga ega shaxslar 
sodir etadilar. Kasblar nuqtai nazaridan olib qaraganda eng katta xavf guruhi bu 
shifokorlar. Ular orasida birinchi o'rinda psixiatrlar, keyin oftolmologlar, 
anesteziologlar va stom atologlar Suitsidga moyil bo'ladilar. Xavf gurihiga 
shuningdek, musiqachilar, yuristlar, artistlar, past ofiserlik unvonidagilar va 
sug'urta agentlari kiradilar (kapitan sidak, 1994).
ParaSuitsid darajasi o'rta maxsus ma'lumotlilar va yuqori bo'lmagan ijtimoiy 
mavqeidagilar orasida baland.
• 
Y ashashjoyi
Shahar aholisi orasida Suitsidal urinishlar qishloq aholisiga qaraganda ancha 
yuqori. Aholi zichligi va joniga qasd qilish chastotasi orasida to'g'ri 
proporsionallik aniqlangan. Bir shahar mikyosida olinsa tugallangan Suitsidlar 
chastotasi shahar markazida, tugallanmaganlari esa uning cheka xududlarida 
yuqori.
• 
Oilaviy ahvol va ichki oilaviy munosabatlar
Oilaviy ahvol va oilaviy munosabatlar Suitsidal xatarga katta ta'sir o'tkazadi. 
Ajrashganlar, bevalar yoki bo'ydoqlar oilalilarga nisbatan Suitsidga moyilroq 
bo'ladilar. Suitsidal xatar guruhiga shuningdek, ota- onadan alohida yashovchilar 
va befarzandlar ham kiradi. Oilaviy ahvoliga ko'ra Suitsida xatar guruhiga 
kiruvchilami quyidagicha klassifikasiya qilish ham mumkin:
1. Bo'ydoqlar
2. Ajrashganlar yoki beva qolaganlar
3. Farzandsiz beva qolganlar
4. Farzandli oilalar
Suitsidga shu qatorda, bolaligida o'gay ota yoki ona qo'lida qolaganlar, 
intematda katta bo'lganlar yoki ota - onasi bo'lmaganlar moyildir. Shuningdek, 
oilaning ijtimoiy psixologik tipi ham Suitsidal xulqka sezirarli ta'sir etadi.
• 
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar
U mshlar va revolyusiyalar vaqtida Suitsidlar kamaysa, iqtisodiy inqirozlar 
vaqtida aksincha ortib ketadi. O'z joniga qasd qilish xollari boylarda ham 
kambag'allarda ham birdek uchraydi. Shuni ta'kidlash joizki, boylar iqtisodiy
71

---

inqirozlar, 
m oliyaviy 
yo'qotishlardan kambag'allarga qaraganda kuchlirok 
ta'sirlanadilar.
Suitsidal xavfni baxolashda shuningdek quyidagi biogeografik omillami ham 
xisobga olish kerak (Rolyak va boshqalar, 2004):
1. Gom oseksual yo'nalganlik (ikkala jinsdagi o'smirlar, katta erkaklar);
2. O 'tm ishda bo'lgan Suitsidal fikrlar va urinishlar;
3. Qarindoshlar, do'stlar, yaqinlar va boshqa ahamiyatli shaxslar (Din 
peshvolari, mashxurlar va boshqalar)ning Suitsidal xulqi.