Ijtimoiy psixologiya

E’tiborli kishilarning bahosi. Agar inson uchun qaysidir ji- hatda e’tiborli kishi (ayniqsa, uning o‘zi altruistik xulqni tez-tez namoyon qilib tursa yoki ayni paytda altruistik harakatni kuta- yotgan bo‘lsa) boshqa paytdagiga nisbatan altruistroq bo‘ladi. Ta­laba o‘zi uchun hurmatli boigan o‘qituvchisining yonida (agar bu o‘qituvchi altruistik xulqni namoyon qiladiganlardan bo‘lsa) boshqa paytdagidan ko‘ra altruistroq bo‘ladi.
Javobgarlikni his qilish. Kishi boshqalar yoki qonun oldida javobgarlikdan qo^lrqib, o'zi istamasa-da boshqalarga yordam be­radi. Masalan: ota-onadan qo‘rqib uka, singillariga yordam be- rish. Qonun oldidagi javobgarlikdan qo‘rqib mashinada urib ket- gan odamni kasalxonaga olib boradi. Ba’zi talabalar guruhida guruhdagilarning ba’zilarigina altruistik bo‘lsa, to‘rtinchi kursga kelib butun guruh altruistik harakat qiladi va bir-birlari uchun qayg‘uradi.
Taqlidchanlik. Har bir jamiyatda kishilar o‘zini qanchalik ko‘p altruistik tutsa bu holatga taqlid qiluvchilar ko‘payadi. Agar altru­istik xulqqa ega bo‘lgan o‘qituvchilar ko‘p bo‘lsa va bu xulqni ular talabalar oldida tez-tez namoyon qilsalar, talabalar ham albatta ularga taqlid qilishadi.
Jins farqi (simpatiya). Ko‘pgina davlatlarda erkaklar ayollar- dan ko‘ra kuchli jins sifatida tan olinadi. Bunday jamiyatlarda erkaklar ko‘pincha jismoniy jihatdan ayollarga o‘z yordamlarini taklif etadilar. Masalan, yaqin o‘tmishda bizning o‘zbek milla- timizga tegishli bolgan odatlardan biri — beva ayol bo‘shagan chelagini ko‘cha eshigi oldiga chiqarib qo‘ysa, ko‘chadan o‘tgan istalgan erkak unga suv olib kelib, eshigi tagiga qo‘yib ketganligi xalqimizda altruistik hislarning qadrlanganligidan daiolat beradi. Ba’zan ayollardan erkaklarga nisbatan altruizmni namoyon qi­lish talab etiladi. Masalan, kirini yuvib berish, ovqatini pishirib berish.
Yosh xususiyati. Barcha jamiyatlarda ham yosh bolalar yoki keksalarga nisbatan ko^lproq altruistik xulq namoyon qilina- di. Chunki, ularning yoshidagilar vordamga ko‘proq muhtoj bo‘ladilar.