Ijtimoiy psixologiya

Shaxs ijtimoiylashuvi bosqichlari
Shaxs ijtimoiylashuvining quyidagi bosqichlari mavjud:
Rus sotsiologi N. Andreyenkova ijtimoiylashuv jarayonini ikki katta bosqichda tasavvur qiladi. Uning birinchi bosqichi — individ- ning ijtimoiy mavjudod sifatida shakllanishini ta’minlovchi hayot bo‘lagini o‘z ichiga olib, u inson hayotining qariyb uchdan bir qismini tashkil etadi. Bu bosqichda quyidagilar amalga oshadi:

• 
  ilk ijtimoiylashuv (bolalik davri);
  
• 
  me'yortiv xulqning marginal jihatlarini o‘zlashtirish (o'smirlik davriga to^lg‘ri keladi);
  
• 
  ijtimoiylashuv oqibatlarining yaxlit namoyon bo‘lishi (o‘spirinlikdan balog'at yoshiga o'tish davrini o‘z ichiga oladi).
  

Ikkinchi bosqich — shakllanib bo‘lgan shaxsning jamiyatda faoliyat yuritishi davrlarini o‘z ichiga olgan hayot bosqichi. Bun- da shaxs dastlab mehnatga yaroqli jamiyat a’zosi sifatida, so‘ngra nafaqa yoshiga yetgan inson sifatida o‘z o‘rniga ega bo‘ladi.
Ijtimoiylashuvning dastlabki yillarida uning samaradorligi ko‘proq yuqorida ta’kidlaganimizdek, oila, undagi ijtimoiy- psixologik muhit va ota-onaning tarbiyachilik burchini qanday ado etganligiga bog‘liq bo‘lsa, uning keyingi bosqichlarida ta’lim muassasalari va mehnat jamoalarining roli ortib boradi. Shunga mos ravishda ijtimoiylashuv usullari ham turlicha bo‘ladi.
Ijtimoiylashuv bosqichlari haqida F.Akromova quyidagi ma’lumotlarni keltiradi:
Birinchi bosqich — mehnat faoliyatigacha bo‘lgan bosqich bo‘lib, unga bolaning maktabgacha yosli davri hamda o‘qish yillari kiradi. Bu davrdagi ijtimoiylashuvning ahamiyati va o‘ziga xosligi shun- daki, bu davrda asosan tashqi ijtimoiy muhit, ijtimoiy ta’sirlar faol
ravishda ongga singdiriladi, mustaqil hayotga tayyorgarlik borasi­da muhim bosqich o‘tiladi. Ikkinchi bosqich — mehnat faoliyati davri — bu davr odamning yetuklik yillari bilan bog‘liq bo‘lib, av- valgi davrlarda singdirgan ijtimoiy ta’sirlarni bevosita faoliyatda, shaxslararo munosabatlarda namoyon etadi. Bu davrda kasbga ega bolish, aniq havot volini tanlash, turmush qurish, kelgusi avlodni tarbiyalash kabi shaxsning barcha ijtimoiy fazilatlari shu davrda shakllanadi. Nihovat, uchinchi bosqich — mehnat faolivatidan ke- yingi davr boiib, bunga asosan mehnat faoliyatidan so'nggi qari- lik gashtini surayotganlar kiradilar. Bu davrda ham shaxs ijtimo­iylashuvi davom etaveradi, chunki endi ilgarigi davrlarda orttirilgan tajriba boshqalarga uzatiladi, shunga ko‘ra shaxs tuzilishida ham xususiy o^lzgarishlar ro^kv beradi. Katta yoshdagi ijtimoiylashuvning o‘ziga xosligi shundaki, unda individualizatsiya jarayoni aniqroq, sezilarliroq kechadi. Chunki katta odam nafaqat tashqi ta’sirlarni o‘ziashtiradi, balki o‘zidagi iqtidor, malaka, hayotiy tajribasi bilan boshqalarga ham tarbiyaviy ta'sir ko‘rsatadi, amalda yoshlarga shax­siy o‘rnak ko'rsatish imkoniyatiga ega boladi. Shu nuqtayi nazar- dan, qarilikning ijtimoiy mohiyati shundaki, ota-bobolarimiz asosan o'ziaridagi mavjud ijtimoiy tajribani boshqalarga (farzandlar, nabi- ralar, mahalladagi yoshlar va hokazo) uzatish bilan shug‘ullanadilar va bu narsa ayniqsa, Sharq xalqlarida juda e’zozlanadi. Xalqimizda- gi «qari bilganni pari bilmas» degan naql ham bobolar va momolar o‘gitlarining tarbiyalovchi mohiyatini aks ettiradi. Shu sababli ham mustaqil vurtimizda qariyalar e'zozlanadi, mahallaning boshqaruv roli kun sayin oshirilmoqda, oila tarbiyaning bosh o‘chog‘i sifatida davlat himoyasida boiib kelmoqda. Bu mustaqil davlat voshlarida yangicha tafakkur va ongning shakllanishiga, yurtga sadoqat, va- tanparvarlikning rivojiga o^lz hissasini qo’shadi.
Tayanch tushunchalar: