Ijtimoiy psixologiya

bazaviy  ijtimoiy 
ustanovkalar 
shaxsning  umumiy  yo‘nalishini  belgilaydi  va  ularni 
o‘zgartirish  e’tiqodlar va  dunyoqarashlarni  o‘zgartirish  demakdir.
To‘rtin ch i  (eng  yuqori)  daraja  —  shaxsning  ijtimoiy  faollik 
tizim idagi  xulq-atvori  va  faoliyatini  m a’lum   m e’yorda boshqar­
ish  bilan b o g liq .  Bunda shaxs faolligi jam iyat va uning iqtisodiy, 
siyosiy va  g‘oyaviy yo‘nalishdagi  prinsiplari  asosida  tarkib  topa- 
di.  D em ak, 
qadriyatlar  tizimi 
ustanovkasi  avlodlararo  m uloqot 
jarayonining  m ahsuli  sifatida  jam iyatda  qadr-qim m at  topgan 
narsalarga  nisbatan  ustanovka.  M asalan,  sahih  H adislar  islom 
d inidagilar  uchun  ana  shunday  qadriyatlardan  biri  sanaladi  va 
bu  dinga  e ’tiqod  qiluvchi  har  bir  kishi  barcha  hadislarni  ta n - 
qidsiz,  m uhokam asiz  qabul  qiladi,  chunki  ular  b irin ch id an , 
ilohiylik  xususiyatiga  ega  bo ‘lsa,  ikkinchidan,  buyuk  allom alar 
tom onidan  yaratilgandir.  Shuning  uchun  ham  qadriyatlar  tiz ­
im i  h ar  doim  avloddan  avlodga  o ‘z  qadrini  yo‘qotm ay  o‘tkazib 
kelinadi  va  bunga  mos  holda  ustanovkalar  shakllanadi.

---

V.A. Yadov  tom onidan  ishlab  chiqilgan  m azkur  ierarxik tizim  
shaxs  faoliyatini  to ‘g‘ri  tashkil  etish  bilan  bog'liq  psixologik  hi- 
moya  ierarxiyasi  tizim ini  tasavvur  etishda  ham   m a’lum  d ara­
jada  asos  bo‘lib  xizm at  qilishi  m um kin.  M asaian,  taqdim   etil­
gan  1-daraja  predmetga  nisbatan  shaxsning  bevosita  dastlabki 
harakatlarini  ko'rsatsa,  2-daraja  esa  shaxsning  o‘z  xatti-harakat- 
larini  idora  qila olishi bilan bog‘liqlikdan dalolat beradi,  3-daraja 
xatti-harakatlardagi  vaziyatni  hal  qilish  bilan  bog‘liq  kechinm a- 
larni va  nihoyat,  4-daraja esa  xulq-atvorning bir butunligini  yoki 
shaxs  faoliyati  bir  butunligini  ifodalovchi  m ezon  sifatida  yakun- 
lanadi.
Psixologik  himoya  va  ustanovka  uyg‘unligining  metodologik 
asosini  talqin  qilishda,  psixologiya  fanida  m a’lum  va  m ashhur 
D.N. Uznadze  maktabi  tadqiqotchilari  tom onidan  ustanovka 
m uam m osining  maxsus predm et  sifatida  ishlab  chiqilib  ilmiy xu­
losalar chiqarilganligini  unutm aslik  lozim.
Ustanovka muammosi ijtimoiy psixologiya fanining eng m uhim  
obyekti  ekanligini,  D.N. Uznadze  tom onidan  keltirilgan  quyidagi 
ta ’rifda  ham   ko‘rish  m um kin:  1.  Ustanovka  m a’lum   faollik  ho- 
latiga  nisbatan  tayyorgarlikdir.  Ayni  paytda,  subyekt  ehtiyoji  va 
unga  mos  obyektiv  vaziyatning  yaratilishi  bilan  bog‘liq  subyekt- 
ning  bir  butun  dinam ik  holatidir.  Bu  o ‘rinda  obyektiv  vaziyat 
bilan  bog‘liq  psixologik  him oyaning  shaxs  faolligiga  ta ’sir  etu ­
vchi  ijtimoiy  om illarning  o‘rni  va  ahamiyati  alohida  o ‘rin  tut- 
ganligi  ko‘rinib  turibdi.  Lekin  D.N. Uznadze  o‘z  tadqiqotlarida 
shaxsning  oddiy  fiziologik  ehtiyojlarini  o‘rganish  va  tahlil  qilish 
asosida  ustanovka  qonuniyatlarini  ochib beradi va  ilmiy xulosalar 
qila  bildi.