Ijtimoiy iqtisodiyot

2.4-rasm. O’rtacha nominal ish haqi va pensiya miqdorining o’sishi 
(ming so’m) 
 
Manba:  O‘zbekiston  Respublikasi  Iqtisodiyot  vazirligi  ma‘lumotlari 
 
Hududlar  o‘rtasida  aholi  daromadlari  bo‘yicha  farqni  o‘sishining  asosiy 
sabablari  xududlarning  iqtisodiy  salohiyatining  pastligi  va  aholi  bandligi  bo‘yicha 
muammolar  bilan  bog‘liq. 
Aholi  daromadlarinig  tabaqalashuvida  iqtisodiy  erkinlik    ham  muhim  rol 
o‘ynaydi.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  narx  nazorati  va  savdo-sotiq  erkinligi 
iqtisodiyotning  erkinlashishi  sifatida  tushiniladi.  Lekin  iqtisodiy  erkinlikni 
ta‘minlashda  turli  mamlakatlar  milliy  iqtisodiyotni  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan 
holda  o‘zlarining  erkinlashtirish  qoidalarini  ishlab  chiqadi.  O‘zbekistonda  iqtisodiy 
erkinlikni  ta‘minlashda,  eng  avvalo,  nazorat  qiluvchi  va  tekshiruvchi  organlar 
faoliyati  chegaralash  qoidasiga  asosiy  urg‘u  berildi.  Chunki  o‘tish  davri 
iqtisodiyotda 
ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlarni 
tubdan 
o‘zgartirish  silliq 
kechayotgan  jarayon  emas  ekanligi  va  buni  tartibga  solib  turish  zaruratining 
muhimligi  natijasida  davlat iqtisodiyot subyektlari  faoliyatiga  aralashib  turadi. 
Shunday  qilib,  bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida  aholi  daromadlari  tarkibida 
qator o‘zgarishlar sodir bo‘ldi: 
–  birinchidan,  daromadlar  shakllari  o‘zgardi,  ya‘ni  an‘anaviylariga  (ish 
haqi,  pensiya,  nafaqa,  stipendiya)  tadbirkorlik  faoliyatidan,  mulkdan,  ko‘chmas 
 
270,6 
418,1 
62,3 
98,3 
0,0 
100,0 
200,0 
300,0 
400,0 
500,0 
2011 йил 
2012 йил 
минг сўм 
Ўртача номинал иш ҳақи 
Ўртача пенсия миқдори 

---

 
59 
mulkdan,  qimmatli  qog‘ozlardan,  chet  el  valyutasidan  keladigan  daromadlar 
qo‘shildi; 
–  ikkinchidan,  daromadlarning  miqdor  va  sifat  tarkibiy  qismlari  o‘zgardi, 
haqiqiy  egalik  qilinayotgan  daromadlar,  to‘planish  va  ajralish  koeffisiyenti, 
daromad  tanqisligi,  tirikchilik  minimumi,  qashshoqlik  darajasi,  aholi  pul 
daromadlarining  xarid qobiliyati  kabi xususiyatlar  paydo bo‘ldi.  
–  uchinchidan, 
daromadlardan 
foydalanishning 
yangi 
yo‘nalishlari 
qo‘shildi:  majburiy  to‘lovlar  va  badallar,  chet  el  valyutasini,  qimmatli  qog‘ozlarni, 
shaxsiy mulkni  sotib olishga xarajatlar,  tijorat  banklariga  qo‘yilmalar.