Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

i
harfi bilan, iste’molchi tarmoqlarni 
j
harfi 
bilan tartiblaymiz;
i
=1,2,3,...,
n
;
j
=1,2,3,...,
n
. 
b) xalq xo‘jaligining har bir tarmog‘i balansda ishlab chiqaruvchi hamda 
iste’molchi sifatida qatnashadi; 
v) ishlab chiqarish tarmoqlariga balansdagi muayyan bir qator, iste’molchi 
tarmoqlariga esa muayyan bir ustun mos keladi. 
X
ij
kattaliklar 
i
-tarmoqda ishlab chiqarilgan va 
j
-tarmoqda iste’mol qilingan 
ishlab chiqarish vositalarining qiymatini ko‘rsatadi. 
Ishlab 
chiqarish 
tarmoqlari 
Iste’mol tarmoqlar 
Pirovard 
mahsulot 
Yalpi 
mahsulot 
1 
2 
3 
... 
n
1 
x
11
 
x
12
 
x
13
 
... 
x
1
n
 
Y
1
 
X
1
 
2 
x
21 
x
22 
x
23 
... 
x
2
 n
Y
2 
X
2 
3 
x
31
 
x
32
 
x
33
 
... 
x
3
 n
 
Y
3
 
X
3
 
... 
... 
... 
...
... 
... 
... 
... 
n
x
 n
1
x
 n
2
x
 n
3
... 
x
 n n
Y
n
X
 n
Ish haqi 
v
1
 
v
2
 
v
3
 
... 
v
n
 
v
c
 
- 
Sof daromad 
m
1
m
2
m
3
... 
m
n
m
c
- 
Yalpi mahsulot 
X
1
X
2
X
3
... 
X
n
- 
X
Tarmoqlararo balansning ustunlarida har bir tarmoqdagi moddiy xarajatlar 
tuzilishi va sof mahsuloti aks etiladi. Faraz qilaylik, jadvalning 1-tarmog‘i 
elektroenergiya ishlab chiqarish, 2-tarmog‘i ko‘mir sanoati bo‘lsin. U holda 
x
11
kattalik 1-tarmoqning o‘z ehtiyojiga sarflangan elektroenergiya qiymatini, 
x
21
esa 
elektrenergiya ishlab chiqarishdagi ko‘mir xarajatlarini ko‘rsatadi. Umuman, 1-
ustundagi 
x
11
, 
x
21
, 
x
31
,..., 
x
n
1
kattaliklar 1-tarmoqning ta’minotchi tarmoqlar 
bo‘yicha moddiy xarajatlari tuzilishini ko‘rsatadi. 1-tarmoqning sof mahsuloti ish 
haqi (
v
1
) va sof daromad (
m
1
) ning yig‘indisidan tashkil topgan. Moddiy xarajatlar 
va sof mahsulotning jamlanmasi esa tarmoqning yalpi mahsulotiga teng bo‘ladi, 
ya’ni 

---

39 
1
1
1
1
1
1
1
31
21
11
1
...
m
v
X
m
v
X
X
X
X
X
n
i
i
n












. 
Shu kabi har bir tarmoq uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin: 
n
j
m
v
X
X
j
j
n
i
ij
j
,
1
,
1






 
(1) 
Tarmoqlararo balansning satrlarida moddiy ishlab chiqarishning har bir 
tarmog‘idagi yillik mahsulot hajmining taqsimlanishi o‘z aksini topadi. Masalan, 
1-tarmoq qatoridagi 
x
11
, 
x
12
, 
x
13
,..., 
x
1
n
kattaliklar elektroenergiya tarmog‘i 
mahsulotining shu tarmoqning o‘zida, ko‘mir sanoatida va barcha boshqa 
tarmoqlarda sarflangan miqdorini ko‘rsatadi. Elektroenergiyaning moddiy ishlab 
chiqarishdan tashqaridagi sarflanishi, ya’ni so‘nggi (pirovard) iste’molni 
Y
1
ko‘rsatadi. Pirovard iste’mol shaxsiy (xususiy) va ijtimoiy iste’moldan tashkil 
topadi. 
1-satrdagi barcha kattaliklar yig‘indisi xuddi 1-ustundagi kattaliklar 
yig‘indisi kabi natijaga, ya’ni yil davomida ishlab chiqarilgan elektroenergiya 
mahsulotining qiymat ko‘rinishiga teng bo‘lishi kerak: 
i
n
j
ij
n
y
X
Y
X
X
X
X
X










1
1
1
13
12
11
1
...
Xuddi shuningdek ixtiyoriy olingan ishlab chiqarish tarmog‘i uchun: 
X
X
y
i
ij
j
n
i




1
.
(2) 
Ko‘rinib turibdiki, bunday tenglamalar soni 
n
ta, ya’ni 
i
=1,2,3,...,
n
. Bu 
tenglamalar moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari mahsulotlarining taqsimot 
tenglamalari deyiladi. Shunday qilib, balans ma’lumotlarining alohida 
tarmoqlar bo‘yicha qaralishi yillik mahsulotning qiymat jihatidan tarkibini bu 
mahsulotlarning foydalanish uchun taqsimlanishini ko‘rsatadi