Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

Kollektiv bloknoti (ish daftari) va nazorat savollari usuli. Kollektiv bloknoti usuli brigada a’zolarining har birini mustaqil g‘oyasini ilgari surishni va shu bilan kollektiv baholashga mos kelishini ta’minlaydi. Bu maqsadda brigadaning har bir a’zosi bloknot oladi, unda umumiy holda tahlil qilinayotgan savol mohiyati ifodalanadi, zarur yordamchi va ma’lumot materiallari (tannarx kalkulyatsiyasi, texnologik tannarx, mahsulotning tannarxi, yuk tashish sxemasi, xujjatlarni aylanishi, rejalashtirish va tahlilda hisob-kitob ma’lumotlaridan foydalanish va h.k.) Belgilangan vaqt oralig‘ida brigadaning har bir a’zosi bloknotiga tahlil natijalarini, ishlab chiqarishni takomillashtirish haqidagi, zaxiralarni aniqlash va foydalanish bo‘yicha turli takliflarni yozib boradi. Shundan so‘ng brigadaning har bir a’zosi bu g‘oyalarni har birini umumiy bahosini keltiradi, ular ichidan eng yaxshilarini ajratadi. Bajarilgan ishlardan so‘ng ishtirokchilar o‘z bloknotlarini koordinator-raxbarga topshiradilar, undagi ma’lumotlar asosida umumlashtirilgan hisobot tayyorlanadi.

2. 
   – Mavzu: Prognozlashning statik va dinamik modellari
   

Reja

1. 
   Prognozlashda makroiqtisodiy modellar
   
2. 
   “Xarajat-ishlab chiqarish” modelining umumiy tuzilishi.
   
3. 
   Modelda tarmoqlararo balansning asosiy matematik bog‘lanishlari.
   
4. 
   Balans qismlarining tavsifi
   

1. 
   Prognozlashda makroiqtisodiy modellar
   

“Xarajat — maxsulot ishlab chikarish” modeli iktisodiy usishning eng muxim modellaridan biri xisoblanadi. Tarmokdararo balansning nazariy asoslari sobik Ittifokda birinchi besh yilliklar davrida ishlab chikilgan. Uni birinchi marta amerikalik iktisodchi (kelib chikishi, rossiyalik bulgan) V. Leontev tomonidan “xarajatlar — maxsulot ishlab chikarishi” nomi bilan rasmiylashtirildi. U tarmoklararo alokalarni shaxmat tipidagi jadval yordamida chiziqli algebrani qo‘llab o‘rganib chiqdi. 30-yillarda Amerika iktisodiyotini tadkik etib, “Amerika iktisodiyoti tarkibi” monografiyasini yozdi. Bu kitobida umumiy muvozanatning iktisodiy nazariyasi xalk xujaligining turli tarmoklari o‘rtasidagi alokalarni urganishga, tatbik kilishga xarakat kilinadi. Keyinchalik (1973) uzining “xarajatlar” — maxsulot ishlab chikarish” modeli va uni iktisodiy muammolarni urganishda amaliy tatbiki uchun 1973 y.Nobel mukofotini oldi.(Vasiliy Vasilevich Leontev 5 avgust 1905 y. Petrogradda tug‘ilgan.
Iqtisodiy tahlilning xarajatlar — mahsulot ishlab chikarish uslubida V. Leontev dikkatini eng avvalo iktisodiy modeldagi mikdoriy alokalarga karatadi. Bu alokalar turli tarmoklar urtasida texnologik koeffitsiyentlar orkali urnatiladi. (a11, a12, a) va hokazolar.
V. Leontev AQSh iktisodiyoti tarkibini xarakterlovchi balans jadval ishlab chikadi.
Tarmoqlaro Balans modeli statik va dinamik kurinishda bulib iktisodiy tizim va jarayenlarni iktisody matematik modellashtirishda keng kullaniladi.
Matritsaviy iqtisodiy matematik modellar alohida olingan korxonadan boshlab butun respublika iktisodiyet iarmoklarini (xalq xo‘jaligini) qamrab olgan holda mahsulotlar ishlab chiqarish va taqsimlashni tahlil qilish hamda rejalashtirish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu yuzaga kelgan proporsiyalarni o‘rganish, rejalarni muvafiqlashtirish imkonini beradi.
Xalq xo‘jaligi darajasidagi tarmoqlararo balans (TAB) da milliy daromadning yaratilishi va taqsimlanishi, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tarmoqlar o‘rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari hamda ijtimoiy mahsulotning ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi o‘z aksini topadi. Ya’ni xar bir tarmok kandaydir maxsulot ishlab chikaradi va uni bir kismini uzi istemol kiladi va kolganini tashkariga pirovard maxsulot kurinishida chikaradi. TABning asosiy vazifalariga kuyidagilar kiradi
Iktisodiyetda tarmoklar kurinishida material buyum tarkibida takror ishlab chikarishni tavsiflash
Moddiy ishlab chikarish va xizmat kursatish soxasida yaratilgan maxsulotni ishlab chikarish va taksimot jarayenlarini aks ettirish
Iqtisodiy rivojlanish uchun ishlab chiqarish va undan samarali foydalanishning omilari urnini ochib berish
TAB pul va natural kurinishida tuziladi.
Xalq xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlanishi tarmoqlararo balansining matematik modeli.
Balans tuzishda quyidagilarga asoslanamiz:

1. 
   ishlab chiqarish tarmoqlarini i harfi bilan, iste’molchi tarmoqlarni j harfi bilan tartiblaymiz;