“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Pul o’lchami natijasi
– pul qiymatining o’zgarishi u bilan bog’liq munosabatlar 
o’zgarishiga ham ta’sir etadi. Yirik pullarni berkitishga harakat qilishsa, mayda pullarni 
aylantirishmaydi. 
Ma’lumki bizni o’rab turgan barcha narsalar – kuch. Inson ko’zi bilan ko’ra oladigan 
barcha moddiy predmetlar ya’ni uy, uning devorlari, undagi mebel jihozlari – bu quvvatdir. Fen-
shuy mutahassislari pulni sevgidan keying eng kuchli quvvat hisoblanadi. Pul ko’p narsani hal 
qila olishi mumkin shu bilan birga aynan pul o’ziga ko’pchilikni bo’ysundirishi va boshqara 
olishi mumkin. U kuch-qudrat olamidagi qonunlarga bo’ysunib amalga oshiradi. Psixologlar, 
pulga katta e’tibor berish insonlarda pulga hirs qo’yish illatini uygotadi deb takidlashadi. 
Ezoterinklar inson biron narsaga hirs qo’ysa bu narsani undan hech qachon olib bo’lmaydi deb 
hisoblashadi. Har birimiz “pul sinovini” boshimizdan o’tkazamiz va bu sinov ko’pchlikning 
ko’nglini sindiradi. Bu sinov quyidagicha harakterlanadi: birov puli ko’pligi sabab ozini 
boshqalardan ustun qoyadi, kimdir pulidan tezroq qutulish maqasadida pulini tezroq ishlatishga 
harakat qiladi va yana boshqasi esa har bir tiyinni sanab “sandiqqa” yig’adi.
Pul inson hayotida muhimligiga qaramasdan, u bilan bog’liq bo’lgan psixologik natijalar 
XX asrlar oxirida kam uchragan. Olimlar 20-asrda ijtimoiy va antropologik pull aspektlariga 
to’xtalgan. Eksperimental psixologiya va neyrofan sohasida ishlovchi olimlar bu muommo bn 
amaliyotda ishlashmadi, chunki miyada pul bilan bog’liq bo’lgan axborotlarni qayta ishlashga 
ixtitsoslashgan bo’lom mavjud emas deb hisoblanilgan. Chunki pul muomalada yaqin-yaqindan 
paydo bo’lgan (bir necha ming yillar oldin, qog’oz pullar esa bir necha yuz yillar oldin) bu 
yangilik miya tuzilmasida evolyutsiyasida aks etmadi. Bundan hulosa qilinadiki- pul 
eksperimental psixologiya va neyrofanning predmeti emas, inson madaniyatini o’rganuvchi 
fanning predmeti bo’lishi kerak. Tanqid natijasi shuni ko’rsatadiki pul tushunchasini talqin 
etishda miyada alohida bo’linma bo’lishi shart emas. Demak pul psixoligiyasi hususiy hollarda 
“psixologik o’yin” deb ataluvchi holatda bo’lishi mumkin. 

---