“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Faoliyat nazariyasida ma’lum sharoitlardan ko‘zlangan maqsad masala deb ataladi.
Masala echish jarayonini tasvirlashda ularni amalga oshiruvchi harakatlarni ham, muolajalarni 
ham ko‘rsatish lozim. 
Muolajalarning 
asosiy 
xossasi 
ularning 
kamroq 
anglanganligi 
yoki 
umuman 
anglanmaganligidan iborat. Bu xossalari bilan muolajalar ongli maqsadni ham, harakatning 
bajarilishini nazorat qilishni ham belgilab beradigan harakatlardan tamomila farq qiladi. 
Muolajalar ikki turga bo‘linadi: ba’zilari adaptatsiya, moslashish, bevosita taqlid qilish 
yordamida yuzaga keladi; boshqalari harakatlarni avtomatlashtirish vositasida paydo bo‘ladi. 
Birinchi turdagi muolajalar anglanmaydi, ularni ongimizda, hatto, maxsus vositalar yordamida 
ham hosil qilish mumkin emas. Ikkinchi tur muolajalar ong chegarasida joylashadi. Ular 
osongina dolzarb anglanuvchilarga aylanishi mumkin. 
Har bir murakkab harakat harakatlar ketma-ketligi va «to‘shaluvchi» muolajalar 
qatlamidan iborat. Har bir murakkab harakatda dolzarb bo‘lgan ongli va anglanmagan faoliyatlar 
o‘rtasidagi chegaraning belgilanmaganligi harakatlar ketma-ketligini muolajalar ketma-
ketligidan ajratib turuvchi chegaraning harakatchanligini bildiradi. Bu chegaraning yuqoriga 
yo‘nalgan harakati muolajadagi ba’zi harakatlarning (asosan, eng soddalarining) o‘zgarishini 
anglatadi. CHegaralarning pastga harakatlanishi esa, aksincha, muolajalarning harakatga 
aylanishini, ya’ni, faoliyatning maydaroq birliklarga bo‘linishini bildiradi. Quyida shunga mos 
misol keltiramiz. Munozara vaqtida sizda yangi g‘oya tug‘ildi, va siz ifodalanish usulini hisobga 

---

olmagan holda, asosan, mazmunidan kelib chiqib, uni bayon qildingiz, deb tasavvur qilamiz. Siz 
ko‘plab, ya’ni, aqliy, nutqli va h.k. muolajalar bilan ta’minlangan harakatni amalga oshirgan 
bo‘lasiz. Ularning barchasi birgalikda g‘oyani bayon qilish faoliyatini amalga oshirgan 
bo‘ladilar. 
Faoliyat tuzilishidagi eng quyi daraja –