“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

alohida 
faoliyatlar darajasi
(yoki faoliyatning alohida turlari); 
harakatlar darajasi
; 
muolajalar darajasi
; 
psixofiziologik vazifalar darajasi
. SHunday qilib, faoliyat tuzilishining tarkibiy qismlariga 
motiv, maqsad, harakat (tashqi, predmetli va ichki, aqliy; interiorizatsiya va eksteriorizatsiya 
jarayonlari), muolajalar, psixofiziologik vazifalar kiradi. Motiv – bu faoliyatga undovchi sabab. 
Maqsad – bu istalgan, ya’ni, faoliyatni bajarish bilan erishiladigan natijaning tasviri. 
Harakat
– bu faoliyat tahlilining asosiy birligi. Ta’rifga ko‘ra harakat – bu maqsadni 
amalga oshirishga yo‘naltirilgan jarayon. «Harakat» tushunchasiga oid quyidagi xususiyatlarni 
keltirish mumkin. 
Birinchi xususiyat:
harakat zarur tarkibiy qism sifatida maqsad qo‘yish va uni ushlab 
qolish ko‘rinishidagi ong aktini o‘z ichiga oladi. 
Ikkinchi xususiyat:
harakat – bu bir vaqtning o‘zida hulqatvor akti ham bo‘lib hisoblanadi 
. 
SHunday qilib, faoliyat nazariyasi avvalgi konsepsiyalardan (bixeviorizm) tafovutlari 
ko‘rsatilgan birlamchi ikki xususiyatlarining 
ong va hulqatvorning uzluksiz birligini
tan 
olishidan iborat. 
Uchinchi,
juda 
muhim 
xususiyat
: 
faoliyat 
nazariyasi 
faollik 
tamoyilini 
«harakat»tushunchasi orqali ta’sirchanlik tamoyiliga qarama-qarshi qo‘ygan holda tasdiqlaydi. 
Faollik va ta’sirchanlik tamoyillarining alohida har biridan kelib chiqqan holda faoliyat 
tahlilining boshlang‘ich nuqtasi tashqi muhitga yoki sub’ekt organizmiga joylashtirilishi lozim. 
To‘rtinchi xususiyat
: harakat tushunchasi odam faoliyatini ijtimoiy va jismli dunyoga
«olib chiqadi». 
Harakat doimo maqsad bilan bog‘liq bo‘ladi. Maqsad harakatni belgilaydi, harakat esa 
maqsadning amalga oshishini ta’minlaydi. Maqsadning xususiyati orqali harakat xususiyatini 
aniqlash mumkin. Inson maqsadlarini tahlil qilib, nimalarni aytish mumkin? Avvalambor, 
ularning juda xilma-xilligini, muhimi esa keng hajmliligini keltirish mumkin. 
Yirik maqsadlar maydaroq, xususiy maqsadlarga bo‘linadi, ular ham o‘z o‘rnida bulardan 
ham xususiyroq maqsadlarga bo‘linishi mumkin va h.k. SHunga mos ravishda har bir etarli 

---

darajadagi yirik harakat quyi tartibli ketma-ketlikning harakatlar tizimida turli darajalarga o‘tib 
turishidan iborat. Masalan, boshqa shahar bilan telefon orqali bog‘lanmoqchisiz. Bu harakatni 
amalga oshirish uchun (I tartib) siz bir qator xususiy harakatlarni bajarishingiz kerak (II tartib): 
shaharlararo so‘zlashuv telefon tarmog‘iga borib, zarur avtomatni topib, navbatga turishingiz 
lozim va h.k. Kabinaga kirgandan so‘ng, abonent bilan bog‘lanishingiz kerak. Lekin buning 
uchun qator mayda ishlarni bajarishingizga to‘g‘ri keladi (III tartib): tanga tashlab, tugmachani 
bosib turib, ma’lum sonlarni terish kerak bo‘ladi va h.k. 
Muolaja – bu faoliyat bajarilishining navbatdagi quyiroq darajasi. Muolaja deb, harakat 
bajarilishining usuliga aytiladi. Masalan, ikkita ikki xonali sonlarni ko‘paytirish amalini xotirada 
va misolni ustuncha shaklida yozgan holda echish mumkin. Bu bir xildagi matematik misolning 
ikki turlicha usuli yoki ikki xil amal bo‘ladi. 
Qo‘llaniladigan muolajalarning xususiyati nimaga bog‘liq bo‘ladi? Avvalambor, ular 
harakat amalga oshiriladigan sharoitlarga bog‘liq. Agar harakat maqsadning o‘ziga javob bersa, 
muolaja maqsad qo‘yilgan sharoitlarga javob beradi. Bunday sharoitlarga tashqi vaziyatlardan 
tashqari, shuningdek, faoliyat ko‘rsatayotgan sub’ektning imkoniyatlari yoki ichki vositalari ham 
kiradi.