“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Anologiya 
grekcha anologia so’zidan olingan bo’lib, muvofiqlik, o’xshashli 
ma’nolarini anglatadi. Analogiya xulosa chiqarishning eng qadimgi uslublaridan biri hisoblanadi. 
Analogiya inson tafakkuri taraqqiyotining dastlabki bosqichlaridan boshlab rivojlangan. 
Analogiya xulosa chiqarishning shunday uslubiki, muayyan belgining, munosabatning 
predmetga xosligi haqidagi xulosa boshqa predmetning belgi va munosabatlariga solishtirish 
vositasida chiqariladi.
Analogiyada o’rganilayotgan predmet - modelyep, unga xususiyatlari belgilari o’xshagan 
predmet - prototip, deb yuritiladi. Masalan:
A predmet a, b, c, d, q xususiyatlarga ega;
V predmet ham a,b,c,d xususiyatlariga ega.
Demak, V predmet q xususiyatiga ham ega bo’lishi mumkin.
Yer va Quyosh solishtirilayapti, deylik. Yerning quyoshga o’xshash elementlari: a) har 
ikkisi bir sistemaga kiradi. b) spektral analiz orqali har ikkalasining kimyoviy tuzilishi 
o’xshashligi aniqlandi. v) Quyoshda geliy mavjudligi aniqlandi va shu asosda geliy Yerda ham 
mavjud bo’lsa kerak, degan xulosa chiqarildi. Keyinchalik bu xulosa geliy elementining kashf 
qilinishi bilan isbotlandi.
Analogiya yordamida xulosa chiqarishdan amaliyotda keng foydalaniladi. Masalan: 
g’o’zadagi ko’sakka qarab, hosildorlikni aniqlash; ekin zararkunandalariga qarshi kurashning 
biologik usulini topish; turli texnik vositalar, moslamalar yasash, kibernetik mashinalarni 
yaratish va boshqalarda mantiqiy fikrlashning analogiya usulidan foydalanilgan.
Analogiya yordamida chiqarilgan xulosalar insonning olam haqidagi bilimlarining 
chuqurlashuviga xizmat qiladi.
Odatda, analogiya bo’yicha chiqariladigan xulosa ehtimollik xarakteriga ega bo’ladi, 
uning haqiqatga qanchalik yakinroq bo’lishi bir qator omillarga bog’liq bo’ladi:
- o’rganilayotgan va solishtirilayotgan ob’ekt mumkin qadar ko’proq umumiy belgilarga ega 
bo’lishi;
- bu belgilarning mumkin qadar ko’proq narsa va hodisalar mohiyatidan kelib chiqishi.
Xulosaga asos qilib olingan axborot (belgi, tomon va hokazo)ning xarakteriga ko’ra analogiya 2 
ko’rinishda namoyon bo’ladi: