"ijtimoiy fanlar" kafedrasi

«Din, insonning muqaddas deb bilgan narsalariga nisbatan 
munosabatidir». 
Rudolf Otto. 

«Din, ruhiy borliqlarga nisbatan ishonchdir».
Edvard Teylor. 

«Din, insonning abadiyatni anglashini ta’minlovchi, aql va mantiqqa 
tobe’ bo‘lmagan zehniy malaka yoki iqtidordir»
Maks Myuller. 

«Din, malakalarimizni erkin holda qo‘llashni to‘suvchi ta’qiqlar 
majmuasidir»
Salmon Reynax. 

«Din, e’tiqodlar, xatti-harakatlar va ijtimoiy hayotning muayyan 
shartlariga ko‘ra tashkil etilgan muassasalar tizimidir» 
Vitold Taylok.

«Din, eng buyuk ijtimoiy qadriyatlar shuuridir» 
Edvard S. Amis. 

«Din, muayyan jamoatning vujudga kelishini ta’minlovchi marosim va 
e’tiqodlar majmuidir». 
Emil Dyurkgeym. 
Abu Nasr Forobiy fikricha “Din nazariy va amaliy qonunlar tuzilgan 
paytdagina odamlar e’tiqodi, ta’limi tarbiyasi yo‘llari ishlab chiqilgandagina 
paydo bo‘ladi va mustahkamlanadi. Ana shunday din tufayli omma baxt saodat 
uchun etarli bilim olishi mumkin”.
1
Odamzot o‘zini qurshagan borliqni faqat 
qisman anglab etadi. Ayni shu sababli olam inson uchun sirlar va mo‘‘jizalarga 
to‘ladir. Odamzot o‘zi e’tiqod qiladigan ko‘p narsalarni faqat aqlga tayanib 
isbotlashga ham, rad etishga ham qodir bo‘lmaganidek, yuqorida zikr etilgan sirlar 
va mo‘jizalarga javob topishga ham (balki hozircha) qodir emas.
1
Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. -Т.: Шарқ, 1999 –Б.93-94. 

---

13 
Bilish va ma’naviy sayohat yo‘lida odamga uning tafakkuri yo‘l ko‘rsatadi. 
Ko‘rsatilgan bosqichlarning har biridan o‘tish natijasida odam axloqiy va 
ma’naviy jihatdan takomillashadi va haqiqatni bilishga yaqinlashadi.
Abu Homid G‘azzoliy so‘fizmni panteizmdan tozalashga harakat qildi va u 
bunga muvaffaq bo‘ldi. G‘azzoliy fikriga ko‘ra, «har qanday ma’naviy 
poklanishlardan qat’i nazar, inson hech qachon Xudoga aylana olmaydi». Bu bilan 
u so‘fizm va panteizm o‘rtasida o‘ziga xos «xitoy devori»ni o‘rnatdi.
Chunki aynan XX asr boshlarida shakllangan jadidchilar harakati “jamiyatni 
ma’rifat orqali yangilash” g‘oyasini ilgari surganlar, Behbudiy, A.Avloniy, 
A.Fitrat kabilar bir guruh yoshlarni chet elga o‘qishga yuborib, yangi avlod 
ziyolilarini tarbiyalashga o‘zlarining munosib hissasini qo‘shganlar. 
Dinlar tarixi, ular bilan bog‘liq jarayonlar, dinning inson hayotining turli 
jabhalari bilan o‘zaro ta’sirlashuvini o‘rganuvchi fan «Dinshunoslik» deb ataladi.