Ijtimoiy barqaorlikni taminlash masalalari va uning tahlili

Monitoring va baholash. Rivojalanayotgan mamlakatlarning ko’pchiligidagi kabi, aholining eng nochor guruhlari qishloq aholisi, ko’p bolali oilalar, nogironlar, ishsizlar, ma’lumot darajasi past kishilar hamda boquvchisi ayol bo’lgan oilalardir. Bularda daromad darajasi kam ta’minlanganlikning asosiy omili hisoblanadi.

aniqlash bo’yicha bir yilda 10 000 uy xo’jaliklari byudjet kuzatuvini o’tkazadi.

Statistika organlari faoliyati natijasida aholi turmush darajasini baholash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning quyidagi muhim ijtimoiy-iqtisodiy ko’rsatkichlar shakllanadi.

1. Aholining nominal, real va ixtiyorida bo’lgan pul daromadlari:

1. 
   umumiy hajmi;
   
2. 
   jon boshiga;
   
3. 
   o’zgarish sur’ati (dinamikasi).
   
4. 
   2. Aholining foydalanish yo’nalishlari va kelib tushish manbalari bo’yicha daromadlar va xarajatlar tarkibi.
   
5. 
   3. Uy xo’jaliklarining pul daromadlari tarkibi va foydalanishi;
   
6. 
   4. Uy xo’jaliklarining jamg’armalari va xarajatlari tarkibi;
   
7. 
   5. Aholining o’rtacha jon boshiga to’g’ri keladigan pul daromadlari bo’yicha tabaqalanishi.
   
8. 
   6. Aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishini baholash:
   
9. 
   Jini indeksi;
   
10. 
    fondlar koeffitsienti.
    
11. 
    7. Daromadlarning asosiy manbalari bo’yicha tabaqalanishi.
    
12. 
    8. Daromadlardan kelib chiqib uy xo’jalkigi boshlig’ining ma’lumot darajasi va uy xo’jaligi boshlig’ining jinsi.
    

Har bir davlat turmush darajasini o’rganish, hamda aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishini baholashda qo’llaniladigan metodikalari mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari asosida ishlab chiqilishi yig’ilgan ma’lumotlar ob’ektivligini ta’minlaydi. SHu o’rinda, aytish mumkinki, ma’lumotlar real holatga mos kelishini ta’minlash uchun respublikada bugungi kunda farovonlikni baholashning amaldagi metodikasini mos ravishda takomillashtirish lozim. Bu borada uy xo’jaligi byudjeti kuzatuvini o’tkazishdagi kamchiliklarni mukammal o’rganish va to’sqinlik qilayotgan masalalarni hal etish yuzasidan zarur tadbirlar belgilash lozim.

2. O’ZBEKISTONDA AHOLI TURMUSH DARAJASINI YUKSALTIRISH YO’LLARI VA OMILLARI
Aholining turmush darajasi ko’p jihatdan uy xo’jaliklarining jamg’arilgan aktivlari va oilalarning joriy daromadlariga bog’liq bo’ladi. O’zbekiston uchun oilalarning 98 foizi joriy moddiy holatidan qat’iy nazar, o’zlarning xususiy mulki bo’lgan shaxsiy turar joylariga ega.
Aholining tadbirkorlik faoliyatidan, mulki va mustaqil ravishda bandlikdan olinadigan daromadlari tez sur’atlar bilan o’smoqda. Tahlil davrida dehqon xo’jaliklari va tadbirkorlik faoliyatidan olingan umumiy daromadlari salmog’i 26,9 foizdan 36,4 foizgacha o’sdi.

SHaxsiy yordamchi va dexqon xo’jaliklari mahsulotlari tobora ko’proq tovar xarakteriga ega bo’lmoqda. U natural iste’mol manbasidan ko’ra ko’proq aholining pul daromadlari o’sishi omiliga aylanmoqda.

Bu esa dehqon xo’jaliklariga ajratilgan yer maydonlaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi o’sganligidan dalolat beradi. Ulardan tovar mahsulotlarini ishlab chiqarish va pul daromadlarini shakllantirishda keng miqyosida va samarali foydalanilmoqda.

Aholi daromadlarning o’sishi xarajatlar tarkibining yanada mukammal bo’lishiga olib keldi. Aholining xarajatlar strukturasida tovarlar xaridi uchun xarajatlar salmog’i kamaydi va xizmatlar uchun haq to’lashning salmog’i o’sdi. SHu bilan bir paytda yordamchi xo’jalik va biznes yuritish, ko’chmas mulklarni xarid qilish va jamg’arma xarajatlari o’smoqda.

O’zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy sohada olib borilayotgan siyosiy islohotlar mamlakatda katta ijtimoiy siljishlarga olib keldi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy mulkdorlar sinfining shakllanishi bilan bir qatorda aholining ijtimoiy guruhlari o’rtasida jiddiy tabaqalanish kuzatilmoqda.

O’z ta’sirini ko’plab davlatlarga turli darajada ko’rsatgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, aholi turmush darajasiga, jumladan daromadlari bo’yicha tabaqalanishiga bevosita ta’sir o’tkazdi. Bu borada xorijiy ekspertlar, aholi daromadlarining keskin kamayishi ijtimoiy-iqtisodiy sohaga ta’sir darajasini monitoring va tahlillarni olib bormoqda.

Jahon statistika amaliyotida aholi daromadlari bo’yicha tabaqalanishini baholashning turli tizimlari mavjud bo’lib, ular asosida baholash va tahlil natijalari har doim ham bevosita muvofiq kelmasligi mumkin. Jumladan Ukraina «Aholishunoslik va ijtimoiy tadqiqotlar Instituti» tomonidan aholining o’zini-o’zi baholash (turmush darajasini sub’ektiv belgilash) metodi bo’yicha tadqiqotlar o’tkazib boriladi. Ushbu metodda asosida 2013 yilda o’tkazilgan tadqiqotlarda aholining 77 foizi o’zini kambag’al qatlamda, faqat 0,2 foizigina yuqori ta’minlangan (badavlat) deb hisoblagan. O’rta qatlamga esa aholining to’rtdan bir qismi yoki 22,1 foizi tegishli bo’lgan.

SHuningdek, nodavlat tashkilotlari tomonidan ham aholi turmush darajasini baholash yuzasidan xalqaro standartlar asosida tadqiqotlar olib boradi. Jumladan «SOTSIS-Gellop» tashkiloti o’tkazgan ijtimoiy kuzatuvlarida respondentlar 14 foizi o’zini o’rta qatlamga tegishli hisoblagan. Ukraina rasmiy ma’lumotlarida mamlakatning 75 foizga yaqin aholisi o’rta qatlam turmush darajasiga nisbatan yomon ahvolda ekanligi ma’lum bo’lgan1.

Hozirgi kunda dunyodagi aksariyat mamlakatlarda aholining turmush darajasi o’rtasida daromadlari bo’yicha tabaqalanishida keskin o’zgarishlar kuzatilmoqda. SH o’rinda bir qator davlatlarda aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishini uch guruhga bo’lib o’rganish mumkin - mulkiy tabaqalanishi eng kam, nisbatan yuqori va yuqori davlatlar. Belarusiyada 40 foiz eng kam ta’minlangan aholiga jami milliy daromad xajmining 22 foizi, 20 foiz eng yuqori ta’minlan qatlamga esa 38 foizi tegishli (kvintil koeffitsientda). SHu jihatdan Bularusiya aholining mulkiy tabaqalanishi eng kam darajada bo’lgan davlatlar guruhiga kiradi. SHarqiy yevropa hududida va MDH davlatlarida aholining mulkiy tabaqalanishi nisbatan yuqori, shuningdek tabaqalanishning eng ko’p darajasi aholining qashshoqlashuvi yuqori darajasi Afrika va Lotin Amerikasining rivojlangan mamlakatlarida kuzatilmoqda.

Xorijiy ekspertlarining baholashiga ko’ra MDH davlatlarida kambag’allik darajasi Qirg’izistonda 76 foiz, Moldavada- 65, Armanistonda – 44, Rossiyada - 38, O’zbekistonda – 29, hamda Belorussiyada - 23 foizni tashkil etgan3. Aaholining mulkiy tabaqalanishi bo’yicha keltirilgan ma’lumotlarga muvofiq ijtimoiy qatlamlar o’rtasida aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishi yuzasidan kvintil koeffitsientli indikator tahlil o’tkazildi.

Bunda eng kam ta’minlangan 40 foiz va eng yuqori ta’minlangan 20 foiz aholi qatlamlari o’rtasidagi tafovut - mulkiy tabaqalanishi eng kam bo’lgan davlatlarda 1,4 - 1,9 marta, nisbatan yuqori bo’lgan davlatlarda 2,0-2,9 marta, tabaqalanish eng yuqori bo’lgan davlatlarda esa 7,0-21,0 martani tashkil qildi.

4-jadval

Mulkiy tabaqalanish bo’yicha jami milliy daromadning aholi qatlamlari o’rtasida taqsimlanishi ko’rsatkichi

T/r	Guruhlar nomi	Davlatlar nomi	Aholi daromadlari nisbati, marta a5/(a1+a2)1
1.	Mulkiy tabaqalanish eng kam bo’lgan davlatlar	CHexiya, YAponiya	1,4
		Slovakiya	1,5
		Norvegiya , Finlyandiya	1,5
		SHvetsiya	1,6
		Daniya, Sloveniya	1,6
		Ukraina	1,7
		Belarusiya	1,7
		Bolgariya	1,7
		Germaniya	1,7
		Niderlandlar	1,9
2.	Mulkiy tabaqalanish nisbatan yuqori bo’lgan davlatlar	O’zbekiston	2,0
		Armaniston	2,0
		Kozog’iston	2,2
		Polsha	2,2
		Ozarbeyjon	2,4
		Litva, estoniya	2,4
		Latviya	2,5
		Rossiya	2,8
		Turkmaniston	2,9
		Gruziya	2,9
3.	Mulkiy tabaqalanish eng yuqori bo’lgan davlatlar	Gaiti	7,0
		Boliviya	9,0
		Markaziy Afrika Res.	9,3
		Botsvana	10,0
		Lesoto	11,0
		Namibiya	19,8
		Serra-Leone	21,0

Manba: internet ma’lumotlari asosida tayyorlandi.

Rossiya hukumatining ma’lumotlariga ko’ra 2013 yilda eng yuqori ta’minlangan aholiga umumiy milliy daromadlarning 31 foizi, eng kam ta’minlanganlarga 1,9 foizi to’g’ri kelganligini bildirmoqda. Jumladan, «Makroiqtisodiy tahlil va qisqa muddatli prognozlash markazi» ma’lumotiga ko’ra eng kam ta’minlangan va eng ko’p ta’minlangan 10 foiz aholi o’rtasidagi daromadlar darajasi - 16,8 martani tashkil etmoqda. Rossiya o’zoq muddatli, 2020 yilgacha bo’lgan istiqbolini belgilab, ushbu davrga kelib aholining 50-52 foizini o’rta qatlamga yetkazishni rejalashtirgan. SHuningdek, oxirgi ikki yilda ushbu qatlamning ulushi 20 foizga oshganligi, 2015 yilda esa Ushbu ko’rsatkichni 30 foizga ortishi belgilangan.

O’zbekiston Respublikasida aholining turmush darajasini oshirish maqsadida ijtimoiy siyosat olib bormoqda. Bunda ijtimoiy nochor va kam ta’minlangan aholi qatlamlariga ko’rsatilayotgan ustivor ijtimoiy tadbirlar aholi daromadlari orasidagi tafovut darajasini birmuncha yumshatishga olib keldi.

O’zbekistonda 2000 yildan boshlab Davlat statistika qo’mitasi doimiy ravishda 10000 uy xo’jaliklarida byudjet kuzatuvi o’tkazish orqali aholining turmush darajasini monitoring va tahlil qilishni yo’lga qo’ygan. Bundan tashqari, Hukumat, yevropa Ittifoqi, BMTRD va ORB ning yordami bilan aholining turmush darajasini oshirish Strategiyasi doirasida (Jizzax viloyatida) va aholining turmush darajasini oshirish Loyihasi doirasida Qoraqalpog’iston Respublikasida, jumangan va Farg’ona viloyatlarida uy xo’jaliklari turmush darajasini oshirish yuzasidan qator kuzatuvlar o’tkazilgan. SHu jumladan, BMTRD doirasida hududlarni kompleks rivojlantirish loyihasi bo’yicha Qashqadaryo viloyatida ham kuzatuv amalga oshirilgan. Xususan Jahon Banki 2005 yilda tegishli metodologiya asosida mamlakatda uy xo’jaliklari byudjeti kuzatuvini o’tkazgan va ushbu tadqiqot natijasida kambag’allik haqida dastlabki ma’lumotlar olingan. Mazkur tadqiqotlarga asosan kam ta’minlanganlar (kambag’allar) 27,5 foizni yoki 6,8 mln. kishini tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2010 yilda 25,8 foizga qisqargan2. AFOSga muvofiq 2014 yilga kelib, daromadlar bo’yicha kam ta’minlanganlik darajasini 2010yilga nisbatan (25,8 foiz) 20 foizga kamaytirish, rivojlanish darajasini bir me’yorda taqsimlanishini ta’minlash belgilangan.

Ta’kidlash lozimki, kam ta’minlanganlik va boshqa ko’rsatkichlarni baholashda xalqaro standartlar bo’yicha turli metod va metodologiyalar qo’llaniladi, jumladan har bir davlatga xos bo’lgan mezonlar asosidagi metodikalardan ham qo’llanib kelinadi. SHu jumladan, aholining kam ta’minlanganligini aniqlash yuzasidan BMTRD va Iqtisodiy tadqiqotlar Markazi tomonidan aynan shu davrda boshqa metodika bo’yicha o’tkazilgan kuzatuvlarga ko’ra aholining kam ta’minlangan qismi 16 foizni tashkil etgan.

Mamlakatda kam ta’minlanganlikning kamayishi asosan shahar joylarida kuzatilib, uning darajasi 22,5 foizdan 18,3 foizga qisqargan. SHu bilan birga, shahar va qishloq joylaridagi aholining kam ta’minlanganlik darajasi o’rtasidagi farqi 2010 yilda 8 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2014 yilda 12 foizga yetgan. Aholining umumiy miqdorida qishloq aholisining ulushi 64,4 foizni tashkil qiladi, lekin qishloq joylarida yashovchilar tarkibida kam ta’minlangan aholining ulushi 74,7 foizni tashkil qiladi..

Uy xo’jaliklari daromadlarining asosiy manbalari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatlardan olinayotgan daromadlar, ijtimoiy transfert kabilardir va ular shahar va qishloq joylarda sezilarli darajada farqlanadi. Bugungi kunda olib borilayotgan ijtimoiy siyosatning muhim vazifalaridan biri bo’lgan, eng kam ish haqining muntazam ortib borishi, aholining pul daromadlarini oshirish bilan bir qatorda hududiy tabaqalanish darajasidagi tafovutlarni qisqartirishda ham asosiy omil bo’lib xizmat qilmoqda.

Mamlakatlar kabi bozor iqtisodiyoti sharoitida O’zbekistonda kam ta’minlangan aholining aksariyati umuman qashshoqlik holatida bo’lmaydi. CHunki, daromadga ega bo’lish nuqtai nazardan kam ta’minlangan aholi qatlami inson kapitali va faolligi nuqtai nazardan to’liq imkoniyatlarga qodir.

SHu bilan birga, aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishi va uni ifodalovchi ko’rsatkichlar ijtimoiy-iqtsodiy rivojlanishda muhim omil sifatida bugungi kunda axborot-tahliliy tuzilmalar oldida turgan dolzarb vazifalardan sanaladi. SHuningdek, aholining daromadlari bo’yicha tabaqalanishini baholashda uning ob’ektivlikni ta’minlashdagi metodologik mezonlarda ko’plab omillarni, shu jumladan mahalliy aholining tabiiy sharoitlari, tadbirkorlik imkoniyatlari, ko’chmas mulki va meros daromadlarini to’liq hisobga olish maqsadga muvofiqdir.


3. Aholi daromadlarini oshirishning o`ziga xos jihatlari va istiqbollari
Mamlakatimizda mustaqillikka erishgan dastlabki yillardanoq aholi turmush darajasini va daromadlarini oshirish, ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratildi.

Inson va uning farovon hayot kechirishini ta’minlash davlatimizning eng asosiy vazifalaridan biri sanaladi. SHu ma’noda o’tgan yillar davomida O’zbekistonda aholining ish bilan bandligini ta’minlash dolzarb masala bo’lib keldi. Bu esa o’z navbatida yangi ish o’rinlarini ochishni talab qiladi. Aholining turmush sharoitini yaxshilash va daromadlarini oshirish yo’lidagi amalga oshirilayotgan ishlardan yana biri yangi ish o’rinlari yaratish va aholini ish bilan bandligini ta’minlash masalasidir.

YAngi ish o’rinlarini tashkil etish va ish bilan bandlikni ta’minlashda kichik biznes sub’ektlarining ahamiyati oshib bormoqda.

O’tgan yilda mamlakatimiz ta’lim muassasalarining 600 mingdan ziyod bitiruvchisi ish bilan ta’minlandi. SHunisi quvonarliki, yoshlarimizning aksariyat katta qismi o’z kelajagini kichik biznesda ko’rmoqda”.⁶

YAngi ish o’rinlarini tashkil etishda korxonalarni modernizatsiya qilish va texnologik yangilash, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlashni chuqurlashtirish, transport va kommunikatsiya qurilishini, ijtimoiy va bozor infratuzilmasini jadal rivojlantirish, aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini kengaytirish masalalari muhim o’rin tutadi.

Ish o’rinlarini yaratishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining ahamiyati juda kattadir. Ushbu sohani rivojlantirish orqali ko’plab yangi ish o’rinlarini ochishga erishildi.

Keyingi yillarda Surxondaryo viloyatida ham ish bilan bandlikni ta’minlash borasida bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlar, ko’rilayotgan chora-tadbirlarning barchasi axolining ish bilan bandligini ta’minlash orqali aholi daromadlarining oshishi natijasida turmush darajasining yaxshilanishiga erishishga qaratilgan. Bugungi kunda Respublikamizda mehnat resurslarining soni yildan - yilga tez sur’atlar bilan oshib borayotganligi bu muammoni hal etishning optimal yechimini topish talab etadi. Bu borada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati beqiyosdir.

Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek – «Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli va o’rni tobora mustahkamlanib borayotganining o’zi iqtisodiyotimizning tarkibida bo’layotgan ijobiy o’zgarishlardan dalolat beradi… - Ayni paytda ishlab chiqarilayotgan jami sanoat mahsulotlarining 23 foizi, ko’rsatilayotgan bozor xizmatlarining deyarli barchasi, mahsulot eksportining 18 foizi, iqtisodiyot tarmoqlarida ish bilan band bo’lgan aholining 75 foizi kichik biznes ulushiga to’g’ri kelmoqda.»⁷

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlar natijasida o‘tgan yili, fermer va dehqon xo‘jaliklarini hisobga olmaganda, 20 mingdan ziyod yangi kichik biznes subyektlari tashkil etildi, ularning umumiy soni esa 195 mingdan ziyodni tashkil etdi. Bu 2000-yilga nisbatan 2 barobar ko‘pdir.

Yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000-yildan buyon 31 foizdan 56 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga o‘sdi.

Ushbu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga oid keng qamrovli chora-tadbirlarni yo’lga qo’yish bugungi kunda ishsizlikni kamaytirish va bandlikni oshirishda o’zining ijobiy natijalarini berish bilan birga, mamlakat iqtisodiy salohiyatini yuksaltirishda xal qiluvchi ahamiyatga ega.

Axolining ish bilan bandligini oshirishda kichik biznes va xususiy tadbikorlikni yanada samarali rivojlantirish bo’yicha quyidagi takliflarni keltiramiz.

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun iqtisodiy qullab-quvvatlash tizimini yanada rivojlantirish;

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining xuquq va manfaatlarini himoya qilish, ushbu soha rivojlanishi uchun yanada yangi qonun xujjatlarini qabul qilish;

- joylarda kichik bo’lsa ham o’z ishini, o’z biznesini ochishga intilayotgan xususiy tadbirkorlarini qo’llab-quvvatlash;

- aholining ma’lumot darajasini yanada oshirish;

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha maqsadli-xududiy dasturlarni tuzish va uni amlga oshirish;

- uy mehnati (kasanachilik) ni tashkil etishda yanada rivojlantirish.

Ushbu yuqoridagi keltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirilishi bilan aholining ish bilan bandligini va farovonligini oshirishga erishish mumkin.

Xulosa qilib aytganda kichik biznes va xususiy tarbikorlikni rivojlantirish orqali nafaqat axolining bandligini, balki uning daromadlari darajasini oshirish bilan jamiyatning ijtimoiy-siyosiy tayanchi va poydevori bo’lgan o’rta sinfning shakllanishiga hamda uning tobora mustahkam bo’lib borishiga erishiladi.

Daromadlar harakati bozor iqtisodiyotining ishlab turishini ta’minlaydi. Aylanish jarayonida daromadlar izchil ravishda bir necha bosqich - yuzaga kelish, taqsimlanish va qayta taqsimlanish, pirovard iste’molga ishlatilish, jamg’arilish bosqichlaridan o’tadi.

Ushbu iste’mol savatini minimal yashash byudjeti savati bilan katta farqi mavjud. Rivojlangan mamlakatlarda iste’mol savatiga kiritilgan tovar va xizmatlar sonining ko’pligiga sabab, ayrim tovarlarni 10 va undan ortiq navlarga bo’lib, ularning har biri alohida tovar sifatida iste’mol savatiga kiritiladi. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar iste’mol savatlaridagi farq asosan oziq-ovqat va xizmatlarning iste’mol savatidagi ulushlari hisobiga shakllanadi. Xalqaro andozalarga ko’ra, agar iste’mol savatida oziq-ovqatlarga sarflangan xarajatlar umumiy xarajatlarning 50 foizidan oshgan bo’lsa, ushbu mamlakat aholisi kam ta’minlangan hisoblanadi.

O’zbekistonda aholi daromadlari va xarajatlari xos xususiyatlariga bag’ishlangan natijalarini umumlashtirish jamg’arishning oqilona me’yorlarini belgilash yalpi ichki mahsulot o’sish sur’atlarini oqilonalashtirish muammosining asosiy xalqasidir.

Mamlakatda erishilgan makroiqtisodiy barqarorlik, iqtisodiy o’sish va aholining bozor munosabatlariga moslashuvini hisobga olgan holda aholining pul daromadlari va ish haqi miqdorini sezilarli darajada oshirish bo’yicha chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish respublikamiz hukumati ijtimoiy siyosatining asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Bu esa o’z navbatida aholining jamg’arishga bo’lgan moyilligini rag’batlantiradi.

Bu masalaning yechimini quyidagi omillar hisobiga amalga oshirish maqsadga muvofiq:

1. mamlakatda iqtisodiyotning yuqori sur’atda rivojlanishini ta’minlashga yo’naltirilgan barcha omillarni ishga solish aholi turmush darajasi va daromadining o’sishiga olib keluvchi muhim omil hisoblanadi.

2. iqtisodiy yuksalishning bu yutuqlariga ekstensiv omillar hisobiga emas, balki ko’proq mehnat unumdorligi va samaradorligining o’sishi hisobiga erishish lozim.

3. aholi orasida yashirin ishsizlik darajasini pasaytirish va ish bilan bandlikni oshirish hisobiga aholi pul daromadini ko’paytirish mumkin.

Mamalakatimiz oldida turgan jiddiy muammolardan biri bu- bozor iqtisodiyoti tamoyillariga mos bo’lgan mehnat bozori samarali shakllantirish va aholini oqilona ish bilan ta’minlashdir. Bozor ayrim tovarlar va xizmatlarga talab bilan murojaat qiluvchi xaridorlar va taklif asosida yetkazib beruvchi sotuvchilarni bir-biriga qo’shadigan institut yoki mexanizmdir. Aholining ish bilan bandligi inson ijtimoiy rivojlanishining eng muhim jihatlaridan biri bo’lib, u kishilarning ish joylari qaerdaligidan qat’iy nazar, ijtimoiy foydali mehnatga qatnashishi yuzasidan o’zaro kirishadigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlaridir.

Ushbu muammolarni hal etish uchun quyidagi takliflarni o’rinli deb hisoblaymiz:

• 
  qishloq joylarda faoliyat turlarini ko’paytirish va qishloq aholisini shaharga yaqin joylardagi korxonalarga jalb etish;
  
• 
  aholi bandligini oshirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini keng rivojlantirish;
  
• 
  xizmat ko’rsatish va servis hamda kasanachilikning turli shakllarni joriy etish;
  

aholini o’zini-o’zi ish bilan ta’minlash tashabbusini qullab-quvvatlash;

Xullas mamlakatimizda ayni damda mehnat bozorini samarali shakllantirish yangi ish joylarini yaratish, mehnatga layoqatli aholini ish bilan ta’minlash, qishloq xo’jaligida band bo’lgan ortiqcha mehnat resurslarini boshqa tarmoqlarga o’tkazish, ularni zamonaviy kasb –hunarga qayta o’qitish, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish yo’llari izlanmoqda. Keltirilgan takliflar amalga oshirilsa mamlakatimizda aholini ish bilan oqilona band etish muammolari atroflicha hal etilishi amalga oshirilishi mumkin.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotning tez o’zgarib turadigan bozor talablariga javob berishini ta’minlaydigan zamonaviy tuzilmalarini shakllantirishda, yangi ish o’rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadlarini oshirishda muhim rol o’ynaydi.

Ushbu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga oid keng qamrovli chora-tadbirlarni yo’lga qo’yish bugungi kunda ishsizlikni kamaytirish va bandlikni oshirishda o’zining ijobiy natijalarini berish bilan birga, mamlakat iqtisodiy salohiyatini yuksaltirishda xal qiluvchi ahamiyatga ega.

Axolining ish bilan bandligini oshirishda kichik biznes va xususiy tadbikorlikni yanada samarali rivojlantirish bo’yicha quyidagi takliflarni keltiramiz.

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun iqtisodiy qullab-quvvatlash tizimini yanada rivojlantirish;

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining xuquq va manfaatlarini himoya qilish, ushbu soha rivojlanishi uchun yanada yangi qonun xujjatlarini qabul qilish;

- joylarda kichik bo’lsa ham o’z ishini, o’z biznesini ochishga intilayotgan xususiy tadbirkorlarini qo’llab-quvvatlash;

- aholining ma’lumot darajasini yanada oshirish;

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha maqsadli-xududiy dasturlarni tuzish va uni amlga oshirish;

- uy mehnati (kasanachilik) ni tashkil etishda yanada rivojlantirish.

Ushbu yuqoridagi keltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirilishi bilan aholining ish bilan bandligini va farovonligini oshirishga erishish mumkin.

Xulosa qilib aytganda kichik biznes va xususiy tarbikorlikni rivojlantirish orqali nafaqat axolining bandligini, balki uning daromadlari darajasini oshirish bilan jamiyatning ijtimoiy-siyosiy tayanchi va poydevori bo’lgan o’rta sinfning shakllanishiga hamda uning tobora mustahkam bo’lib borishiga erishiladi.