Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

DHTML  nima?
D H T M L   (dinamik  H TM L)  -   bu  serverga  ortiqcha  b o g ia - 
nishlarsiz  interfaol  Web-sahifalar  yaratish  im konini  beradigan 
vositalar to ‘plamidir.
D H T M L   tili  H TM L  va  JavaScriptlardan  farqli  ravishda  bir 
qancha qokshimcha internet texnologiyalariga ega.  Dinamik  H TM L
—  Netscape va  Microsoft tomonidan o ‘ylab topilgan tijorat  termini 
boiib, unda Web-brauzerlarning dinamik imkoniyatini kengaytirish 
maqsadida  kiritilgan.  Bu  texnologiyalar  H T M L   yordamida  Web- 
sahifa  yaratishdagi  mavjud  imkoniyatning  cheklanganligi  va  ana 
shu  cheklovdan  o ‘tib  ketish  uchun  yaratilgan  yoki  q o ‘shilgan 
hisoblanadi.  Chunki  bizga  m a’lumki  HTM Lning faqatgina o ‘zidan 
foydalanib,  bugungi  kunda  m ukam m al  W eb-sahifalar  yaratib 
b o im a y d i.  B oshqacha  aytganda,  m avjud  In te rn e td a   m atnli 
m a’lumotlar  va  grafik  m a’lumotlarga  m oijallangan  juda  yaxshi 
texnologiyalar  mavjud  edi.  Ammo  multimedia  imkoniyatlariga
101

---

ko'nikib  qolgan  odamlar  esa  bunga  ko‘nika  olmadi.  Shu  sababli 
Internet  imkoniyatlarini  kengaytirish  kerak  edi.
D H T M L   asosida  yaratilgan  sahifa  serverdagi  q o ‘shim cha 
ma’lumotlarga murojaat qilmasdan turib ham o‘zgarish imkoniyatiga 
ega.  D H T M L   o ‘zida  turli  xildagi  standartlarga  (CSS,  D O M , 
JavaScript  va  g ip erm a tn la rn i  belgilash  tillariga)  asoslangan 
kombinatsiyalarni  namoyon  qiladi.  Bu  standartlarning  kombi- 
natsiyasi  sizning  web-sahifangizning  interfaolligini  oshirish  imko­
nini  beradi.  Boshqacha  aytganda,  sahifaga  ta sh rif  buyurgan 
foydalanuvchi  uning  tashqi  ko‘rinishi  va  m azm unini  serverga 
murojaatlarsiz  o ‘zgartira  olish  imkoniyatidir.
Savol  va  topshiriqlar
1.  Web-dizayn  nima?  Web-sayt  nima?  Webserver nima?  Web-sahifa  nima?
2.  Web-resurslarni  yaratuvchi  qanday  dasturiy  vositalarni  bilasiz?
].  Mijoz  tomonidan  ssenariylar nima?
2.  Server  tomonidan  ssenariylar  nima?
3.  VBScript nima ?
4.  Silver light nima ?

---

V 
BOB 
H T M L   ASOSLARI
5.1.  H T M L  tili  haqida
M a’lumki,  har  qanday  murakkablikdagi  web-saytlar  H TM L 
tiliga  asoslangan  b o iib ,  bu  tilni  bilmasdan  turib  to iaq o n li  web- 
saytlar yaratib boim aydi.  Endi H TM L tilining asoslari bilan tanishib 
chiqamiz.
H T M L   (H yper  Text  M arkup  Language)  —  giperm atnlarni 
belgilash tili degan  m a’noni anglatadi.  HTML — web-sahifada matn, 
tasvir va boshqa m aiu m o tlarn i qanday koiinishda joylashtirilishini 
belgilovchi vosita.  Bu til  1989 yilda  Jenevada Tim  Berners-Li  (Tim 
Berners-Lee)  tomonidan  yaratilgan.  Keyinchalik  Tim  Berners-Li 
«Internet  otasi»  nomiga  sazovor  boigan.  Til  dasturlash  tili  emas, 
faqat Web-sahifa yaratish uchun moijallangan. Web-sahifada biror 
m aium otlarni  qayta  ishlash  algoritmlarini  o ‘rnatish  uchun  Java 
tilida  tuzilgan  dasturlardan  foydalaniladi  [28,  39].
U shbu  m a iu m o tla r d a n   foydalanib,  k o ‘zda  tutilgan  asosiy 
maqsad — H TM L haqida asosiy tushunchalarni misollar yordamida 
tushuntirib  berish,  H TM Lning  biroz  qiyin  b o ig a n   elementlari 
hisoblanmish  jadval  tuzish,  freymlardan  foydalanish  va  sahifaga 
tasvirlarni  joylashtirish,  sahifalarni  bir-biriga  faol  havolalar  orqali 
bogiash  usullarini  ko‘rsatib  berishdan  iborat.
Teg  tushunchasi
HTML-sahifa  —  bu  oddiy  matn  fayl  b o iib ,  H T M L   kengayt- 
masiga  ega.  HTML-sahifani  yaratish  uchun  maxsus  dastur  shart 
emas.  H a r  qanday  m a tn   m uharriri  yordam ida  H T M L -sahifa 
yaratish  mumkin.  Ana  shunday  matn  tahrirlovchi  oddiy  dasturlar­
dan  biri  b o ig an   Notepad  (Блокнот)  standart  holatda  Windows 
muhitida  mavjud.  H TM L-sahifaning  asosiy  elem entlaridan  biri 
b o ig a n   Teglar  haqida  dastlabki  tu sh u n c h a la r  bilan  tanishib 
chiqamiz.
H TM L  teg:
103

---

— 
bu  HTM L-hujjatdagi  turli  elementlarni  (m atn,  tasvir  va 
boshqaiar)  web-sahifada  qanday  ko‘rinishda  aks  etishi  lozimligini 
brauzerda  k o ‘rsatuvchi  buyruqlar.  Teglar  m a’lum  o ‘lcham   va 
vazifani  bajaruvchi  buyruqlardir.
Teg  quyidagi  ko‘rinishda  bo'ladi:
   hujjat  elementi  < /T E G >
K o‘rib  turganingizdek  teglar  <  >  burchaksimon  q o ‘shtirnoq 
(burchak  qavs)  ichiga  olib  yoziladi.  Burchaksimon  q o ‘shtirnoq 
ichiga  Teg  nomi  va  uning  atributlari  yoziladi.
Quyida  teg  va  uning  atributlari  yozilishiga  misol  keltirilgan: