Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

Sonata shaklining tarixan rivojlanishi. Sonata shaklining kelib chiqishini XVII asr oxiri – XVIII asr boshlarida rо‘y beradi. Uning qirralari D.Skarlattining for­tepiano asarlarida yaqqol namoyon bо‘ldi. О‘zining yanada tо‘liq ifodasini ular F.E.Bax ijodida topdi. Sonata shakli klassik uslubda – Gaydn va Motsart asarlarida tamomila shakllandi.
Bu uslub chо‘qqisi bо‘lib о‘z asarlarida chuqur umuminsoniy g‘oyalarni namoyon eta bilgan Betxoven ijodi xizmat qildi. . Kompozitorning sonata shaklidagi asarlari hajmining kattaligi, kompozitsion murakkabligi, yaxlit shakl rivojlanish dinamikasi bilan ajralib turadi.
Keyinchalik sonata shakli romantiklar: Shubert, Shuman, Shopen, List, Brams, shuningdek, Brukner, Maler ijodida keng rivojlantirildi. Rus kompozitori P.I.Chaykovskiy ijodida sonata yangi, yuqori darajaga kо‘tarildi, uning uchun yorqin emotsionallik va katta ta’sir kuchi xos bо‘ldi.
Sonata shakli rivojiga ,shuningdek, Borodin, Taneyev, Skryabin, Glazunov, Raxmaninovlar katta hissa qо‘shdilar.
О‘zbek kompozitorlari ham sonata shakliga murojaat qilganlar. S.Varelas, P.Xoliqov, V.Saparov sonatinalari, G.Mushelning «Pushti sonatina»si yaxshi ma’lum. N.Zokirovning sonatalari for­tepiano sonatalarining yorqin namunalari bо‘ldi. Muallif uchun sonata shakliga erkin munosabat xarakterli. N.Zokirov asarlarida sonataning ma’lum bir qonuniyatlari – mavzu kontrasti (ham verti­kal, ham gorizontal bо‘yicha), kо‘pincha hosila bо‘lgani saqlanib qoladi. Kom­pozitor asarlari uchun monointonatsiyalilik va variantli-variantlilik tamoyillari xos, bu esa simfonizmning, ayniqsa zamonaviy simfonizm hamda an’anaviy milliy musiqaning xususiyati hisoblanadi.