Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

Davriyalar ichki tuzilishiga kо‘ra turlicha bо‘ladi. Davriyalarning turlari va о‘ziga xos bо‘lgan qirralarini kо‘ra bilish, ajrata bilish kо‘nikmalarini hosil qilish uchun tahlil qilishda ma’lum tizimga tayanish tavsiya etiladi. Buning uchun, birinchi navbatda, klassik uslubga xos bо‘lgan, ayniqsa,kо‘proq ikki yoki uch qismli shakllarning tarkibiy qismi sifatida mavzuni ekspozitsion bayonida namoyish etish uchun qо‘llaniladigan davriyalarni tanlab olish zarur.
Ekspozitsion davriya quyidagi xususiyatlarga ega.
Tuzilishi – 8 takt (kichik davriya).
Davriya ikki jumlaga ajratiladi. Ular, о‘z navbatida, ikki va undan ortiq iboradan tarkib topadi. Davriyaga birlashgan jumlalar tobe jumlalar deb yuritiladi. Birinchi jumla – boshlovchi, ikkinchi jumla – javob beruvchi deb ataladi. Davriya tonikada tugallanadigan kadensiya bilan yakunlanadi. Jumlalar dominantada yakunlanadigan (D yoki K64-D) о‘rtaliq kadensiyalar bilan ham ajratiladi, ham birlashtiriladi. Ayrim hollarda ikkinchi jumlaning boshida asosiy tonallikka qaytish uchun dominantaga modulyatsion og‘ishma hosil qilinadi.
Demak, о‘rtaliq kadensiya davriyani jumlalarga ajratib bersa, yakunlovchi kadensiya butun davriyani birlashtiradi. Shu tarzda kadanslar mutanosibligi,”aytishuvi” hosil qilinib, bunda noturg‘un – savol beruvchi kadansga ikkinchi – tasdiqlovchi kadans javob beradi. Bunday savol-javob munosabatidagi jumlalar klassik uslubdagi davriyalarga xosdir.
Davriyalar bir tonalli – asosiy tonallikda yakun topadigan va modulyatsiyalovchi – yangi tonallikda (asosan dominantada, minorda – parallel tonallikda) yakun topadigan turlarga bо‘linadi.
Agar bir tonalli davriyada yaqqol seziladigan og‘ishmalar hosil qilinsa, bunday davriya ham modulyatsion davriya deyiladi (modulyatsiyalovchi davriyadan farqli ravishda). Agar davriya yangi tonallikda yakunlansa, ammo davriyaning о‘rtalarida о‘ziga xos modulyatsiyalar yorqin namoyish etilsa, bunday davriyalar ham modulyatsion davriya deyiladi Modulyatsiyalash kо‘proq ikkinchi jumlaga tо‘g‘ri keladi. Dominanta yо‘nalishidagi (V yoki III pog‘ona) tonalliklariga modulyatsiyalash kо‘proq xosdir.
Kо‘pgina davriyalarda ekspozitsiyaviylik qirralari tuzilmalarning kvadratliligida, ya’ni qismlarning tо‘rt taktliligida namoyon bо‘ladi. Bunday davriyalar sakkiz, о‘n olti, о‘ttiz ikki taktdan iborat bо‘ladi.
Mavzu rivojiga kо‘ra davriyalar takrorlanadigan va takrorlanmaydigan tuzilmali davriyalarga ajratiladi.