Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

Bópelerdi operatsiyag’a tayarlaw.

Bópeler xirurgiyasi bólimine xar qıylı tug'ma kesellikli balalardı (as sińiriw Ullıbeketiw trakti, diafragma, ókpeler, qarın aldıng’ı diywali hám basqalar) hám irińli kesellikler jatqızıladı.

Operatsiyag’a bala belgili operatsiya aldı tayıngarligidan keyin alınadı. Bunda tayınlıq kólemi ótkeriladigan operatsiya túri hám salmag’ıg’a baylanıslı boladı. Sonı esten shıg’armaw kerek, bópeler termoregulyatsiyasi tolıq qáliplespegen. Bópeler tez suwıq qotadi hám suwıqdı jaman qabıl etedi. Shonin' ushın da operatsiya reti kelgendede arnawlı isitkichli operatsiya stoli bolmasa isitkich alıp kelip operatsiya dawamında balag’a qoyıp qóyıladı. Íssılıqdı saqlaw hám suwıq qatıwdı aldın alıw maqsetinde bala ayaqları paxta qoyıp bintlanadi.

Tag’ı ekenin aytıw kerek, joqarı temperaturada bala operatsiyanı jaman ótkeredi. SHu sebepli operatsiyadan aldın bala dene temperaturasını ólshew hám Shipakerga búydew kerek. Dene temperaturası 38°Sdan joqarı bolsa Shipaker temperaturanı túsiriwshi dáriler buyuradi.

Balalardı asıg’ıs operatsiyag’a tayarlaw. Ulıwma qag’ıydalar. Nawqaslarni asıg’ıs operatsiyag’a tayarlag’anda tómendegilerdi inabatqa alıw kerek. Shozılg’an hár bir saat bala jag’dayın awirlestiredi hám turmısqa qáwip soluvchi tásirler rawajlanıwına alıp keledi. Usınıń sebepinen da operatsiya aldı tayıngarligi minimum dárejede qısqartiriladi. Qısqa waqıt ishinde operatsiya tabıslı ótiwine kerekli hámme zat tayarlanadı.

Asıg’ıs operatsiya ótkeriliwine alıp kelingen nawqaslar oshqozini kóbinese tolıq boladı. Nawqasdı operatsiya reti kelgendege alıp kiriwden aldın oshqqozonga zond qóyıladı hám as qazan bosatiladi. Bul tiykarınan tag’amlangandan keyin kem waqıt ótken bolsa júdá zárúr esaplanadı. Usı qag’ıydanı buzıw operatsiya stolida nawqasdı tag’am massaliri menen aspiratsiya bolıwına hám qáwipli tásirlerdi júzege keliwine alıp keledi.

Kóbinese balalarda asıg’ıs operatsiya irińli xirurgik infeksiya (appenditsit, peritonit, osteomiyelit, destruktiv pnevmoniya hám h. o), túr-túrli túrdegi ishek tutılıwları (tug'ma, tırtıqlı, invaginatsiya), travmatik zaqım aliwler (bas mıy zaqım aliwi, qarın boslig'i jabıq jarası), qan ketiw sebepli ótkeriledi.

Dárdeserde kelgen nawqasg’a operatsiya aldı tayıngarligi qabıl bóliminden baslanadı. Bunda tómendegi tekserisler ámelge asırıladı: dene temperaturası, pul's, arterial qan basımın ólshew, qan toparı, rezus-faktor, gemoglobin, gematokritni anıqlaw. Qan ketiw, ishek tutılıwı, travmatik zaqım aliwlerde asıg’ıs operatsiyag’a kem waqıt qalg’an bolsa arnawlı tekserisler ótkermesten Ringer, glyukoza, plazma preparatlari v\i jiberiledi. Bul dezintoksikatsiya hám buzılg’an gidroion jag’dayını qayta tiklewge járdem beredi.

Klinika g’a sırtqı qan ketiw menen túsken nawqaslar bólek áhmiyetke iye. Qabıl bólimindeyoq qan ketiwin toqtatıwg’a qaratılg’an emlewler ótkeriliwi kerek (jgut yamasa steril basıp turıwshı baylam qoyıw). SHu jerde qan basım olshenedi, gemoglobin, gemotokrit anıqlanadı, kóp qan joytıwda demde qan almastırıwshı preparatlar quyıladı. Balanı demde operatsiya reti kelgendege alıp kiritiledi.

Ishki qan ketiwde, nawqas qan aralash qusgan waqıtta as qazan tarawg’a hám tós qápesine muzli qalta qóyıladı. SHundan keyingina nawqas endoskopik tekseriwge tayarlanadı.

Awir xirurgik infeksiya menen nawqaslar uzaq operatsiya aldı tayıngarligiga záriw. Operatsiyaına shekem nawqasdı awir jag’daydan shıg’arıw kerek, bolmasa ol operatsiyanı kótere almasligi múmkin. Bala peritonit, suwsızlanıw, intoksikatsiya belgileri bolsa, júrek-qan tamır sisteması zálellansa 2-3 saat buzılg’an funksiyalardı qayta tiklewge hám dezintoksikatsiyaga qaratılg’an tayınlıq ótkeriledi. Tamshı halda suyıqlıq quyılıw baslanadı hám operatsiya reti kelgendede dawam ettiriladi.

Sonday etip, operatsiya aldı tayıngarligi balalardı xirurgik emlewde úlken orın tutadı. Ol bala jag’dayıg’a hám yoshiga, operatsiya túrine hám waqıtıg’a bohliq boladı. Kishi operatsiyalardan aldın klinikalıq tekserisler menen shekleniledi. Úlken hám travmatik operatsiyalardan aldın nápes alıwdı, gemodinamikani, suw-duz almasinuvi balansın hám basqa ómiriy ag’zalar funksiyasın korreksiyalashga qaratılg’an tayınlıq ótkeriledi.

Nawqas, tuwgan-tuwisqanlari hám meditsina hodimi arasındag’ı bir-birin túsiniw hám óz-ara isenim

Shipaker menen nawqas ortasındag’ı óz-ara túsiniwdi tiykarg’ı printspı

- qollap-quwatlawdı sezim etiw. Eger nawqas Shipaker járdem berip atırg’anın sezib tushunsa, emlew processinde aktiv qatnasıwg’a baslaydı. Shipaker nawqasdı tushunsa, shag’ımlarına bıyparq bolmasa nawqas o'ylanadi. Bul sezim Shipaker tómendegilerdi sóylegende bekkemlenedi: “Men Sizdi esitaman hám tushunaman” yamasa bunı kóz qiri, bas silkiwi menen maqullasa. Húrmet insandı shaxs sıpatında qabıllawg’a alıp keledi. Tiykarınan bul anamnez jıynawda, nawqas turmısı menen Shipaker háweskerde júzege keledi. Muńlaslıq - nawqas menen baylanıs gilti bolıp tabıladı. Shipaker nawqasdı ornına ózin qoyıp kóriwi hám átirap-ortalıqqa onı kózi menen qarawı kerek. Nawqasdıń ishki dúnyasını túsiniw hám esapqa alıw, nawqas neni sezim etip atırg’anını biliw, jergilikli hám ulıwma sezimlerdi biliw, nawqasdı keselligi tuwrısında túsinikke ıyelewi, sebeplerin biliwi úlken ahamaiyat kásip etedi.

Nawqas menen sáwbetti qatań qag’ıydaları joq, biraq dúnya Shipakerlari ulıwma deontologiya (grekcha deon - kerekli i logos - tálimot) - meditsina xızmetkerleriniń kásiplik etikasiga ámel etiwedi. Nawqasdı kewilin, ishki sezimsiyotlarini tınıshlantırıw - deontologiyaning hám onin' effektivligini kórsetiwshi tiykarg’ı faktorları bolıp tabıladı. Gippokrat anti júdá áyyemgi zamanlarg’a barıp taqaladı. Keyinirek ol hújjet sıpatında qabıl etilip, Shipakerga bir qansha minnetlemeler júkleydi, mısalı:

Shipakerlik sirini saqlaw;

nawqasg’a yamasa onin' tuwgan-tuwisqanlarina mánisi boyınsha zálel jetkizetug’ın háreketlerden saqlanıw;

kásibi sadıqlıq.

Shipaker ámeliyatınıń tiykarg’ı qag’ıydalarınan biri bul - nawqasg’a jamanlıq keltiretug’ın haraklarni etpeslik yamasa “jamanlıq etpe”. Meditsina etikasining tiykarg’ı printsplarınan biri latınshasıg’a sonday ataladı: primum nan nosere (“bárinen burın - jamanlıq etpe”). Hár bir Shipaker ye. Lambert pikrdi tán aladı, yag’nıy “járdem berip bolmaydıg’an nawqaslar bar, lekin jamanlıq etip bolatug’ın nawqaslar joq”. Ekenin aytıw kerek, geyde emlew kesellikten awirlew boladı. Bul jerde gáp dárilerdi orınsız tásiri, bir neshe qıylı dárin birdan qabıl etkende negativ jag’daylardı júzege shıg’ıwı, meditsina aralashuvidan nátiyje hám awirlesiw riskini bir- birine uyqas kelmewi tuwrısında bolıp tabıladı.

Jaqsı Shipaker - bul tekg’ana professionalizm, ensiklopedik bilim, kerekli qararlardı qabıllaw, medicinalıq manipulyatsiya texnikasını iyelew, bálki nawqas menen tuwrı gáplesiwdi biliw ham bolıp tabıladı. “Shipaker” sózi “vrat'” sózinen kelip shıqqan bolıp, áyyemginde “sóylew” mánisin ańlatadı. Gúzetisler sonı kórsetedi, maman Shipakerlar nawqas menen baylanıske, anamnez jıynawg’a, fizikal kórsetkishlerine kóbirek itibar beriwedi, instrumental hám labarator kórsetkishlerdi ekinshi dárejege qoyıwadı. Tastıyıqlanishicha, tuwrı diagnoz anamnez sorawına kóre 45-50% jag’daylarda, soraw hám fizikal tekseriwlerge kóre 80-85% jag’daylarda qóyıladı. Tek 15-20% nawqaslarda diagnoz qoyıwda oyıq labarator hám instrumental tekserisler kerek boladı.

Nawqas menen gáplesiwi kórkem óneri, dialog etiw tekg’ana Shipakerning hoxishi, bálki talantiga da baylanıslı. Shipaker nawqasdı esitiwi hám tıńlay alıwı kerek.

5.