Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

2.4. ELEKTROSTATIK MAYDONNI O’RGANISH
Ishning maqsadi: ekvipotensial chiziqlarni tajribada aniqlash, ulardan turli shakldagi zaryadlangan jismlarning elektr maydon kuch chiziqlarini hosil qilishda foydalanish va elektr maydon kuchlanganligini hisoblash.
Kerakli asbob va qurilmalar: maxsus qurilma, galvanometr, elektrodlar to’plami, voltmetr.
Nazariy qism:
Jismlar o’rtasidagi o’zaro ta’sir ularning o’z maydonlari orqali amalga oshadi.
Qo’zg’almas elektr zaryadlari tomonidan vujudga kelgan va ularning o’zaro ta’siri kuzatilgan fazoning sohasiga elektrostatik maydon deyiladi. Bu maydonni istalgan nuqtasiga kiritilgan ”sinov zaryadi” q ga u F kuch bilan ta’sir qiladi.
Elektrostatik maydonning kuch xarakteristikasi –elektr maydon kuchlanganligidir.
- vektor kattalik bo’lib, kuchning yo’nalishi bilan aniqlanadi. Bu yerda (1)
Elektrostatik maydonni energiyaviy xarakterlash uchun potensial skalyar kattalik  kiritiladi: U son jihatdan sinov zaryadini maydonning ma’lum bir nuqtasidan cheksizlikka ko’chirishda elektr maydon kuchlarining bajargan ishini, ko’rsatadi va zaryad miqdoriga bo’lgan nisbatiga teng bo’ladi:
(2)
Potensiallari teng bo’lgan elektrostatik maydon nuqtalarining geometrik o’rnidan iborat sirtga ekvipotensial sirt deyiladi.
Ekvipotensial sirtlar sistemasi orqali elektrostatik maydonni tasvirlash qulay, chunki ularga nisbatan kuchlanganlik vektori E ning kuch chiziqlari quriladi. Maydonning qaraladigan nuqtasida E vektor hamma vaqt ekvipotensial sirtlarga perpendikulyar bo’ladi (1-rasm).
Agar zaryadni ekvipotensial sirt bo’ylab r masofaga ko’chirsak, unda bajarilgan ish nolga teng bo’ladi, chunki
Bundan, (3)
Demak, E vektori bilan yo’nalish orasidagi burchak 90⁰ ga teng ekan. Maydonning kuchlanganligi E va potensiali  orasidagi
yoki (4)
munosabatga asosan ekvipotensial chiziqlar bo’ylab kuchlanganlik E ni topish mumkin. 2–rasmdan ko’rinadiki, hamma vaqt potensialning kamayish tomoniga yo’nalgan ekan.

1-rasm. 2-rasm.