Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

Asbobning tuzilishi
Zaryadlangan jismning elektrostatik maydonini bevosita o’rganish birmuncha qiyin. Ammo shuni esda tutish kerakki, elektrostatik maydon elektr maydonining xususiy holidir, u ham kattaliklar bilan xarakterlanadi. Bu ishda zaryadlangan jismning maydoni o’zgarmas tokning bir jinsli muhitdagi elektr maydoni bilan o’zgartiriladi. Bu esa ancha oddiylikka olib keladi, bu usul elektron mikroskopda elektrodlarni tanlashda, kondensatorlarda juda qo’l keladi.


3-rasm
Yaxshi izolyatsion materialdan yasalgan vannaga oralaridagi maydoni o’rganiladigan elektrodlar M va N tushiriladi (3–rasmda vanna konturi punktir chiziqlar bilan ko’rsatilgan). Vanna o’tkazuvchanligi metallnikidan juda kichik bo’lgan elektrolit (suv) bilan to’ldiriladi. Sxemada Z zond, G-nol galvanometr, B –tok manbasi, K – kalit, R – reostat orqali elektrodlarga istalgan potensialni berish mumkin. Agar Z zonddagi potensial R dagi potensialga teng bo’lsa, galvanometrdagi tok nolga teng bo’ladi. Kuchlanish taqsimlagichning ma’lum bir holatida zonddagi tokning qiymati nolga teng bo’lgan nuqtalarning geometrik o’rni ekvipotensial sirtni tashkil qiladi. Bu sirtning potensiali voltmetr orqali o’lchanadi.
Turli ko’rinishdagi maydonni vujudga keltirish uchun har xil shakldagi elektrodlar ishlatiladi. Elektrod sirtlari konturini chizish uchun zondni ularning atrofida aylantirish kerak.
Ishni bajarish tartibi

1. 
   Qurilmani 3-rasmda ko`rsatilganidek qilib yig`ing.
   
2. 
   Elektrodni suvli vannaga tushiring.
   
3. 
   Pontografning ushlagichiga qog`ozni mahkamlang.
   
4. 
   Elektr zanjirini ulang.
   
5. 
   Qog`ozga har bir elektrodning holatini belgilang. Buning uchun zond elektrodlar atrofida aylantiriladi.
   
6. 
   Reostat R ni o`rtacha holatga qo`yib K kalitni ulang va M va N elektrodlarga tegmasdan voltmetrning ko`rsatishi (elektrod N ga nisbatan ) potentsial  yozib olinadi.
   
7. 
   Z zondni vertikal holatda taxminan M va N elektrodlarning o`rtasiga tushiring.
   
8. 
   Zondni siljitib galvanometrning ko`rsatishi nol bo`lgan nuqtalarni toping. Topilgan har bir nuqta pontograf yordamida qog`ozga belgilanadi va jadvalga yoziladi.
   

1-jadval

№	1 = ….. V		1 = ….. V		1 = ….. V		1 = ….. V
	X	Y	X	Y	x	y	X	Y
3.

9. 
   Reostat R yordamida boshqa kuchlanish ₂ qo`yiladi 8 qismdagi o’lchashlar davom ettiriladi. O`lchashni potensialning 4 qiymati uchun _υ, ₂, ₃, ₄ lar uchun o’tkazish zarur.
   
10. 
    Pontografdan qog`ozni olib teng potensialli nuqtalar tekis chiziq bilan tutashtiriladi. Har bir chiziq qarshiga tegishli potensial  yoziladi.
    
11. 
    Tajriba natijalariga asosan kuchlanganlik chiziqlarini chizing. Bir nechta nuqtadagi maydon kuchlanganliklarini hisoblang.