Ii-bob. Tadbirkorlik va kichik biznesning mohiyati

II-bob. TADBIRKORLIK VA KICHIK BIZNESNING MOHIYATI

2.1. Tadbirkorlik va kichik biznes to‘g‘risida tushuncha.

2.2.Tadbirkorlik va biznes tarixi.

2.3.Ma’naviy-axloqiy, kuchli fuqarolik jamiyatini qurish jarayonida tadbirkorlik va kichik biznesning iqtisodiyotda tutgan o‘rni.

2.4.Kichik biznesda tadbirkorlik taraqqiyotining sabablari.

2.5.Kichik biznesda tadbirkorlik turlari, shakllari.

2.1. Tadbirkorlik va kichik biznes to‘g‘risida tushuncha
Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov asarlarida va Respublika
Oliy Majlisi sessiyalarida qabul qilingan hujjatlarda 0 ‘zbekistonda
kichik biznes sohasidagi tadbirkorlik va ishbilarmonlikni moliyaviy
jihatdan qoMlab-quvvatlash, ularga har tomonlama madad, ko‘mak
berish, ularning samarali ishlashi va rivojlanishi uchun shart-sharoitlar
yaratish va ular yordamida mamlakat iste’mol bozorini yuqori sifatli
tovarlar bilan toMdirish masalalari muhim o‘rin olgan. 0 ‘zbekiston
Respublikasida «Tadbirkorlik to‘g‘risida»gi qonunga asosan, tadbirkorlikning faoliyat sohalari, huquqlari, majburiyatlari, mas’uliyatlari va
manfaatlarini himoya qilish davlat tomonidan kafolatlanadi.
Bozor iqtisodiyoti subyektiarining xo‘jalik faoliyatida «tadbirkorlik» va «biznes» tushunchaiari o'zaro yaqin boMib, amaliyotda ular
bir-birini almashtirishlari mumkin. Rus adabiy tili lug‘atida
«biznesmen» go‘yoki tadbirkor, ishchan deb bilinsa, «biznes» esa -
faoliyat, foyda keltiruvchi mashg‘ulot deb tushuniladi. «Tadbirkor» va
«biznesmen» kabi tushunchalar bilan ishlab chiqarish, dallolchilik,
savdo, moliyaviy va innovatsiya faoliyatlari bilan shug‘ullanuvchi va
ma’lum miqdorda daromad olish niyatidagi inson ifodalanadi.
Bugungi kunda respublikamizda yuz berayotgan chuqur o‘zgarishlar
iqtisodiyotni yanada samaraliroq yuritishga, ishlab chiqarishni
markazlashgan boshqaruvdan bozor munosabatlariga o‘tkazishga qat’iy
bel bog‘laganligini bildiradi. Bu xususida hukumatimizning biznes va
xususiy tadbirkorlik, raqobatni rivojlantirish bo‘yicha qo‘yayotgan
qadamlari ham bundan dalolat berib turibdi. «Kichik biznes, - deb
ta’kidlaydi Prezidentimiz I.A.Karimov1 «O'zbekiston XXI asr
bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot
kafolatlari» kitobida, - jamiyatda ham iqtisodiy, ham siyosiy vaziyatni
mo'tadillashtirishda yordam beradigan o'rta tadbirkorlar sinfini paydo
bo'lishi demakdir. Bu respublika bozorini zarur iste’mol tovarlari va
xizmatlari bilan boyitishdir. Faqat kichik va xususiy tadbirkorlikni
hamma joyda keng rivojlantirish hisobigagina g'oyat keskin muammoni
- aholining ish bilan bandligini ta’minlash vazifasini hal qilishga qodir
bo'lamiz».
Bozor iqtisodiga asoslangan davlat va jamiyat barpo etishga
kirishgan bizning mamlakatimizda tadbirkorlik va biznesni rivojlantirish
shartlaridan biri sifatida fuqarolar birinchi navbatda tadbirkorlik va
kichik biznesga oid munosabatlarda ishtirok etuvchi kishilar iqtisodiy
tafakkurini zamon talablariga mos ravishda shakllantirish, o'zini
huquqiy jihatdan himoya qila oladigan shaxslar sifatida tarbiyalash
vazifalari ilgari surilgan.
Bozor iqtisodiyoti erkin tadbirkorlikka, sohibkorlikka asoslangan
iqtisodiyotdir. Shuning uchun ham tadbirkorlik faoliyatining
shakllanishi va rivojlanishi uchun iqtisodiyotda bozor munosabatlari
hukmron bo'lishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, tadbirkorlik
faoliyatining rivojlanishi uchun iqtisodiy faoliyatda erkinlik taqozo
etiladi. Erkinlik bor joyda o'z ishiga ijodiy yondashuv, tashabbuskorlik
rivoj topadi.
«Tadbirkorlik» qonuniga asosan tadbirkorlik - fuqarolarning foyda
yoki shaxsiy daromad olishga yo'naltirilgan mustaqil, tashabbuskor
faoliyati bo'lib, u fuqaroning o'z nomidan, o'zining tavakkalchiligi bilan
hamda o'zining yoki yuridik shaxsning (korxonaning) mulkiy
javobgarligi asosida amalga oshiriladi. Demak, tadbirkor to'la yoki
qisman moddiy yoki moliyaviy resurslarga ega bo'lgan g'ayratli inson
bo'lib, u ushbu resurslarni o'z ishini tashkil qilishi uchun ishga soladi.
Uning tomonidan bunyod etilgan firma (tashkilot, korxona)
davlatimizdagi taraqqiy etayotgan kichik biznesning bir qismiga
aylanadi.1
Vatanimiz va xorijiy davlat olimtari bozor iqtisodi jarayonini tadqiq
qilar ekan, tadbirkorlik va biznesni iqtisodiy faoliyatning bir turi deb
qarab, bu tushunchalar xususiy shaxslar, korxona, tashkilotlar tomonidan
1 K arim ov I.A. 0 ‘zbekiston X XI achr b o ‘sag‘asida: X avfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va
taraqqiyot kafolatlari. -Т .: « 0 ‘zbekiston», 1997
1 G 'u lo m o v S.S. T a d birkorlik va kichik biznes «.Sharq», 2002, 8-bet
13
tlnmmad olish maqsadida o‘zining va shartnomadagi sheriklarining
inanfaatlarini ko‘zlab, ishlab chiqarish, tovar sotib olish va sotish deb
hisoblaydilar.
O'zbek tilining izohli lug'atida tadbirkor va tadbirkorlik
tushunchalari quyidagicha talqin etilgan.
Tadbirkor - bu tadbir bilan, puxta o‘ylab ish qiladigan kishi.
Tadbir deganda biror ishni, maqsadni amalga oshirish, ro‘yobga
chiqarish vositasi tushuniladi.
Tadbirkorlik - bu puxta o‘ylab tuzilgan, ishlab chiqilgan amaliy
choralar asosida ish tutmoq demakdir.
O‘zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik va tadbirkorlar
faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida» gi Qonunida bu tushunchalarga
quyidagicha ta’riflar berilgan:
Tadbirkor - yuridik shaxs tashkil etgan holda va tashkil etmasdan
doimiy asosda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy
shaxs. Yakka tartibdagi tadbirkor - yuridik shaxsni tashkil etmasdan
tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxs.
Tadbirkorlik — qonun hujjatlariga muvofiq daromad olishga
qaratilgan, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot ishlab
chiqarish yoMi bilan tavakkal qilib va o‘z mulkiy javobgarligi ostida
amalga oshiriladigan tashabbuskor faoliyat.