Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar

alcohol (spirt),  carboy (to`rli shisha idish),  naphta (ligroin), zircon (tsirkoniy) va 

boshqalar.  

 

Islom  universitetlarida  qadimgi  mualliflarning  asarlarini  o`rganish 

ta`qiqlanmagan edi, balki, diniy bilimlar bilan birga dunyoviy bilimlar olishga ham 

katta  e`tibor  berilar  edi.  YUnon  olimlarining  ishlari,  shuningdek,  Aleksandriya 

“khemaia”si  arablar  ilmiy  dunyoqarashini  boyitdi  va  ularning  rivojlanishida 

muhim omil bo`ldi.  

VII-VIII  asrlarda  YAqin  SHarq  mamlakatlarining  (Suriya,  Mesopotamiya)  

Damashq,  Bag’dod  va  Kordovada  arab  alkimyogarlari    ishlaydigan  ilmiy 

markazlar paydo bo`ldi.  

 

Kayd  etish  lozimki,  arab  alkimyosining  asosini  Aristotel’  ta`limoti  va 

elementlar  transmutatsiyasi  haqidagi  g’oyalar  tashkil  etdi.  Ammo  metallar 

xossalarini  aniqlovchi  tajriba  natijalarini  sharhlashda  bu  ta`limot  qulay  emas  edi. 

Ayub al Ruhoviy (765-835 yy.) Aristotel’ ta`limoti asosida 

---

 

62 

 

 

22-rasm. Arab alkimyogarlari qo`lyozmasidagi  kimyoviy idishlar tasviri.  

               (Parij,   Milliy kutubxonasi fondidan). 

 

 

metallarning  xossalarini  mavhum,  g’aliz  shaklda  quyidagicha  ta`riflaydi:  “Oltin 

tarkibidagi  namlik  kumushga  nisbatan  ko`proq,  shuning  uchun  u  oson 

bolg’alanadi.  Oltin  sariq,  kumush  oq  rangli  bo`lishining  sababi  birinchi-sida 

issiqlik  ko`p,  ikkinchisida  −  sovuqlik.  Mis  kumush  va  oltinga  nisbatan  quruqroq 

bo`lgani  uchun  u  issiqroq  va  rangi  qizg’ishroq  bo`ladi.  Qalayning  va 

qo`rg’oshinning  namligi  oltin  va  kumushdan  yuqori  bo`lgani  uchun  u  oson 

suyuqlanadi.  eng  ko`p  namlik  simobda  bo`lgani  uchun  u  suv  kabi  olov  ta`sirida 

---

 

63 

bug’lanadi.  Temir  o`z  tarkibida  barcha  metallarga  nisbatan  ko`proq  tuproq  va 

quruqlik tutgani uchun qiyin suyuqlanadi.”  

 

SHarq  mamlakatlari  va  arab  davlatlarida  bu  davr  fani,  faylasuf-olimlari, 

ularning qudrati va ayniqsa alkimyosi shu qadar keskin yuksal-diki, ular xususida 

keyingi bandlarda alohida to`xtalishni lozim topdik.