Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar

kumush”  ma`nosini  anglatadi  yoki  inglizcha-  “tirik  kumush”  (quicksilver) 

ma`nosiga juda yaqindir.  

  YUqorida  ta`kidlaganimizdek,  aleksandriya  alkimyogarlarining  asosan  metallar 

bilan ishlaganlari oqibatida an`anaviy metall–planeta belgilari paydo bo`ldi (4-jadval).  

Ma`lum  kimyoviy  moddalar  ham  formula  bilan  ko`rsatilish  o`rniga  har  xil  belgilar 

bilan  ifodalanganki,  bu  oddiy  insonlar  orasida  har  xil  shubhali  qarashlar  paydo 

bo`lishiga olib kelgan: 

+   − oltingugurt,            − olov,             − suv,                − havo,            −  er, 

 +  − buyuk parchalanish (transmutatsiya),           −  parchalanishning tugashi, 

                − tuz,   +    − eliksir (falsafiy tosh). 

---

 

57 

 

21-rasm. “Petoziris halqasi” − afsonaviy  “eliksir”  formulasi.  

Rivoyatga ko`ra misrlik kohinlar uni Iskandar Zulkaynayn  vafotidan keyin  

Misrga xukmronlik  qilgan Ptolemey-Soter davrida yunonlik  olimlarga 

berishgan.  

 

 

Bu  xildagi  kimyoviy  noaniq  atamalar  keyinchalik  fan  rivojiga  o`z  salbiy 

ta`sirini ko`rsatdi:  

 

-  birinchidan, bu  usulda ishlash  metallar  haqidagi ta`limning   taraqqiyotini 

sekinlashtirdi,  chunki  soha  namoyandalari  o`z  kasbdoshlari  ishidan  bexabar, 

ularning  yutuqlaridan  foydalana  olmas,  kamchiliklarini  bilmas  va  o`zlari  ham 

chegaralanib qolgan edilar;  

 

-  ikkinchidan,  har  bir  firibgar,  nayrangboz  yoki  nafs  balosining  qurbonlari 

chuqur  bilimga  ega  bo`lmay  turib,  notanish  so`z  va  iboralar  yordamida  o`zlarini 

---

 

58 

buyuk  olim,  alloma,  donishmand  qilib  ko`rsatishardi.  Olim  va  aldoqchi-

muttahamni  bir-biridan    ajratish  juda  qiyin  bo`lib  qoldi.  Materiya  to`rt    unsurlari 

haqidagi  ta`limot  mohiyatini  tushunmagan  alkimyogarlar  PbS  -  galenit  metall 

yaltiroqligiga  ega  bo`lgan    qoramtir  mineral,    o`z  tarkibida    qisman  kumush  va  

oltin  tutishi,  uni  qayta  ishlashda  metallarning  transmutantlanishi  yuz  berdi  degan 

tushunchani kuchaytirdilar: