Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar

elementlaridan  biri  va  uning  asosini  birgina  jism  emas,  balki  Geraklitning  olovi, 

Anaksimenning  havosi,  Falesning  suvi  va  er  –  jami  to`rt  unsur    materiyani 

---

 

49 

tarkibiy  qismidir  degan  xulosa  chiqaradi.  empedoklning  to`rt  unsur  haqidagi 

ta`limotini  qo`llab-quvvatlagan olimlar Pifagor  va Platon (428-348 yy.) edilar. 

 

Platonning fikricha, materiyani tashkil qiluvchi to`rt unsur bir-biriga aylanib 

turishi  mumkin.  Materiya  ko`rinishlarining  xossalari:  qattiqlik,  suyuqlanish, 

gazsimon holati, olovsimon holatlarini ko`p qirrali figuralar geometrik shakllariga 

o`xshatadi.  Muntazam  ko`pyoqlar jami beshta:  tetraedr,  oktaedr,  kub,  ikosaedr va 

dodekaedr shakllarida bo`lishi mumkin (18-rasm). 

 

 Materiya  ko`rinishlaridan  eng  barqarori  va  kam  harakatchani  Er  bo`lgani 

uchun  uni  to`rt  qirrali  muntazam  kubga  (v)  o`xshatganlar.  Materiyaning  boshqa 

shakllari  tegishli  ko`pyoqlar  bilan  belgilangan:  olov  –  tetraedr  (a)  bilan  bog’liq, 

suv  –  oktaedr  (b),  havo  –  ikosaedr  (g).  Dodekaedrga  (d)  xos  bo`lgan  materiya 

shakli  bo`lmagani  uchun  samoviy  jism  beshinchi  unsurni  tashkil  qiladi  deb 

o`rganadi.  Platon  jismlarni  atomlarga  qiyoslaydi,  ammo  ular  bo`linmasligi 

(Demokrit qarashlari)ni inkor etadi.    

 

18-rasm. Ko`pyoqlar shakllari: tetraedr (olov) – a, oktaedr (suv) – b, kub – v, 

               ikosaedr (havo)– g, dodekaedr (shakli bo`lmagan jismlar) – d.   

 

Bu  nazariy  tushunchalarning  barchasi  Pifagor  g’oyalariga  mos  tushdi  va 

hodisalarning  realligini  tushuntirish  matematik  qonuniyatlar  yordamida  izohlandi. 

Fizikaviy  hodisalarni  amalda  o`rganish  Pifagorning  fikriga  ko`ra  mistik  sonlar 

bilan ifodalanishi mumkin. Pifagor dunyoni bilish, faol tajriba va mushohada bilan 

emas, balki kuzatish bilan amalga oshadi degan fikrni talqin qiladi.