Ii-bob. Eksperimental qism

Modda massasining saqlanish qonuni

Modda massasining saqlanish qonuni tabiatda yopiq sistemalarda massa va energiyaning saqlanish qonunidir. Katta miqdorda energiya ajralib chiqadigan reaksiyalar (masalan,

yadro reaksiyalari, radioaktiv moddalarning yemirilishi, atom hamda vodorod bombalarining portlashi) massaning saqlanish qonuniga emas, zaryad saqlanish qonuniga bo’ysunadi. Kimyoviy jarayonlar paytida energiya o’zgarishi tufayli massa ham o’zgaradi. Bu o’zgarishni Eynshteyn formulasi bilan ifodalash mumkin: E = mc^2. Kimyoviy jarayonlarda massa o’zgarishi 10−7% bo’lib, bu o’zgarish juda aniq tarozilarda ham sezilmaydi. Yadro reaksiyalarda juda ko’p energiya ajralishi tufayli massaning saqlanish qonuni buzilishi sezilarli bo’ladi.

 Bu kimyoning eng birinchi qonuni.  Bu qonun dastlab 1784 yilda M.V.Lomonosov tomonidan va keyinchalik 1789 yilda A.Lavuaze tomonidan ta’riflangan:

      "Kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasining  yig’indisi reaksiya mahsulotlari massalarining yig’indisiga  tengdir"  Misol:

 

 

                CaCO₃ + 2HCl = CaCl₂ + CO₂ + H₂ O

                 100      73               111       44        18

                      173                               173

                           

                              CaCO₃ = CaO + CO₂

                               100         56        44

     Radioaktiv parchalanish, atom va vodorod bombalarining portlashi kabi katta miqdorda energiya ajralib chiqishi bilan boradigan jarayonlar massalar saqlanish qonuniga emas, balki materiyaning saqlanish qonuniga bo’ysunadi.  Agar jarayon davomida E  energiya  ajralib chiqsa, bu  jarayon davomida massaning o’zgarishi  Eynshteyn tenglamasi bilan ifodalanadi:

 

                              E=m_*c²                      

     c - vakuumdagi yorug’lik tezligi.

     m-reaksiyalarda massa  o’zgarishi  nihoyatda kichik bo’ladi va uni tarozi

yordami bilan payqash qiyin.

 Masalan:

                H₂ + 1/2O₂ = H₂O + 241,8 kj/mol

                     

     Massaning o’zgarishi  kimyoviy reaksiyalarda juda oz bo’lganligidan amalda uni o’zgarmaydi deb olinadi.