Ii bob. Budjet, budjet tuzulmasi va tizimi, davlatning budjetdan tashqari maqsadli fondlari

2.1-rasm. Budjet ko‘rsatkichlari (YAIMga nisbatan %)¹⁶.
1994-2010-yillar mobaynidagi budjet saldosi (YAIMga nisbatan,%da) 2.2- rasmda keltirilgan.

2.2-rasm. Budjet saldosi (YAIMga nisbatan%).¹⁷

Ayni vaqtda, budjet ma'lum iqtisodiy munosabatlami ifodalaydigan iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. Davlat budjetni iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni hamda bevosita o‘z faoliyatini amalga oshirishning asosiy instrumenti sifatida qo‘llaydi.
Mablag'laming markazlashtirilishi muhim iqtisodiy va siyosiy ahamiyatga ega, chunki jamg'ariladigan daromadlar davlat belgilagan tadbirlami amalga oshirish uchun sarflanadi. Bu mablag'lardan mohirlik bilan foydalanish, ulami iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning hal qiluvchi sohalariga safarbar qilish va mamlakat miqyosida yagona moliyaviy siyosatni amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Bozor munosabatlari sharoitida ham budjet o'zining muhim ahamiyatini saqlab qoladi, lekin uning ijtimoiy ishlab chiqarishga va ijtimoiy munosabat sohalariga ta'sir ko‘rsatish uslublari o'zgaradi.
Budjetning funksiyalari. Budjet munosabatlari iqtisodiy kategoriya sifatida moliyaviy munosabatlaming bir qismi hisoblanadi, shunga ko‘ra moliyaning asosiy funksiyalari ularga ham xosdir. Budjet quyidagi funksiyalami bajaradi:

1. 
   rnilliy daromadni qayta taqsimlash;
   
2. 
   iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish va
   

rag'batlantirish; '

3. 
   ijtimoiy sohani moliyaviy ta'fninlash va davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshirish;
   
4. 
   markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini barpo etish va ishlatish ustidan nazorat o‘matish.
   

1. 
   Budjetning qayta taqsimlash Junksiyasi davlat va hududiy hokimiyatlar va boshqaruv darajalari bo‘yicha markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish va ishlatish orqali namoyon bo'ladi. Rivojlangan mamlakatlarda har xil darajadagi budjetlar orqali milliy daromadning 30%dan 50%igacha qayta taqsimlanadi. Davlat budjeti yordamida budjet mablag'larini mintaqalar va tarmoqlami rivojlantirish yoki qo‘llabquwatlash uchun yo‘naltirgan holda mamlakat xalq xo‘jaligi va iqtisodiy munosabatlar tartibga solinadi. Davlat iqtisodiy munosabatlami shu tarzda tartibga solib ishlab chiqarish sur'atlarini, kapitalning, xususiy jamg'armalaming o‘sishini jadallashtirishi, sekinlashtirishi hamda talab va taklif strukturasini o‘zgartirishni bosh- qaradi.
   

Milliy daromadni budjet orqali qayta taqsimlash, bir vaqtda uzluksiz kechadigan ikkita o'zaro bog‘liq bosqichga ega: budjet daro- madlarini barpo etish (budjet daromadlari) va budjet mablagTarini ishlatish (budjet xarajatlari).

2. 
   Budjet daromadlarini barpo etish va mablagTarini ishlatish chog'ida mamlakatda kechayotgan iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlami davlat tomonidan tartibga solish vazifasi hal etiladi.