Ii bob. Budjet, budjet tuzulmasi va tizimi, davlatning budjetdan tashqari maqsadli fondlari

Davlat budjeti xarajatlari tuzulmasi o‘zgarishining dinamikasi,
(%)”
2/7-jadyd
KoTsatkichlar | 1990^ | _ 2000 y_r J 2010 y.

Jami xarajatlar	100	_J" 100 _	100
Lljtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quwatlash	31,5	i 42,5 i 1 !■	59.0
shundan: maorif	17,9	1' 23,2 |	33,3
sog'liqni saqlash	10,0	i 8,7 j	12,8
2.1qtisodiyot	40,7	' 9,2	11,3
3.1nvestitsiya	16,6	! 20,4 |	6,4
4.Boshqa xarajallar	H2	J 27 9 J	2J 3

sohalaridagi faoliyat natijalarini ifodalaydi. Ular iqtisodi-yotda yil (kvartal, oy) davomida ishlab chiqarilgan hamma tovar va xizmatlaming qiymati shaklida aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichlar joriy va doimiy narxlarda hisoblanadi.
YAIM hudud belgisi bo'yicha aniqlanadi. Bu mamlakat hududida joylash-gan korxonalaming qaysi millatga qarashli ekanligidan qat'i nazar, u moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohalarida yara- tilgan mahsulotlaming umumiy qiymatidir.
Yalpi milliy mahsulot (YAMM) - bu milliy korxonalaming qayerda(o‘z mamlakatida yoki chet elda) joylashganligidan qat’i nazar, milliy iqtisodiyotning ikkala sohasida yaratilgan hamma mahsulot va xizmatlaming umumiy qiymatidir.
Bozor munosabatlari sharoitida davlat budjetining mablag'lari hammadan awal iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan qayta qurishni, maqsadli dasturlar majmuini mablag* bilan ta'minlash, ilmiytexnikaviy quvvatni oshirishni, ijtimoiy rivojlanishni tezlashtirishni va aholining kam ta'min-
²³ V'36eimcToH Pecny6jnntacH HrracoAHfl-iOTHMOKfl TapaKKHenmnxr MycraxjuumK ftnnjiapituaj-H (1990-2010 flHjinap) acocHfl TeHueHum aa KfpuiiunnapH xauaa 2011-2015 flujinapn MyxaxuiaHraH nporxoanapH: CTar -rynnaM.-T , K?36e*HCTOH», 2011. - E 19.
langan tabaqalarini ijtimoiy himoyalashni mablag' bilan ta'minlash uchun yo'naltirilishi kerak.
Hozirgi sharoitda agrosanoat yoqilg'i-energetika majmui va transport eng ustuvor tarmoqlardir.
Davlat budjeti xarajatlar va soliqlar orqali iqtisodiyotni va investitsiyani tartibga solishning va rag'batlanlirishning, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning muhim quroli bo'lib namoyon bo'ladi. Budjetning bu funksiyasi xalq xo'jaligining muhim tarmoqlarini davlat tomonidan qo'llabquvvatlashga qaratiladi. Iqtisodiyotni tartibga solish uchun tegishli soliq mexanizmini qo'llash yo‘li bilan soliq siyosatidan faol foydalaniladi.
Hozirgi sharoitda budjet siyosatining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Iqtisodiyotni ishlab chiqarish pasayishidan saqlab qolish.
   
2. 
   Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash.
   
3. 
   Investitsiya faolligini rag'batlantirish jamg'armaning milliy daromaddagi hissasi ortishiga erishish.
   
4. 
   Ayrim moddiy ishlab chiqarish tarmoqlariga beriladigan davlat dotat-siyalari uchun budjet xarajatlarini qisqartirish.
   
5. 
   Soliqqa tortish ishlarini takomillashtirish va soliq to'lash ustidan
   

nazoratni kuchaytirish hisobiga budjetning daromad negizini mustahkamlash. '

6. 
   Davlat xarajatlaridan samarali va belgilangan maqsadiga foydalanish ustidan moliyaviy nazorat tizimini tashkil qilish.
   
7. 
   Davlat qarzlarining miqdori ustidan nazoratni kuchaytirish va hokazo.
   

2. 
   Budjetga doir asosiy tushunchalar ta'rifi
   

Budjet tizimi to‘g‘risida qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo'llaniladi:

1. 
   Budjet jarayoni. Qonun hujjatlari bilan tartibga solingan. Davlat budje-tini tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish, ijro etish va uning ijrosini nazorat qilish, budjetning ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni tuzish va tasdiqlash jarayoniga hamda Davlat budjetining larkibiga kiruvchi budjetlaming o‘zaro munosabatlariga budjet jarayoni deyiladi.
   
2. 
   Budjet dotatsiyasi. 0‘zining daromadlari va budjetni tartibga solish yo‘li bilan beriladigan boshqa mablag'lar yetishmagan taqdirda yuqori budjetdan quyi budjetga uning xarajatlari bilan daromadlarini balanslash uchun beriladigan pul mablag‘lariga budjet dotatsiyasi deyiladi.
   
3. 
   Budjet profitsiti. Ma'lum davrdagi budjet daromadlarining xarajat-laridan ortiq bo'lgan summasiga budjet profitsiti deyiladi.
   
4. 
   Budjet ssudasi. Yuqori budjetdan quyi budjetga yoki xorijiy davlatga qaytarish sharti bilan beriladigan mablag'lardir.
   
5. 
   Budjet subvensiyasi. Budjet dotatsiyasining bir shakli bo'lib, yuqori budjetdan quyi budjetga qonunchilikda belgilangan tartibda ma'lum maqsadlarga sarflash uchun qaytarib olmaslik sharti beriladigan pul mablag'laridir.
   
6. 
   Budjet so'rovi. Budjetning daromadlarini shakllantirish va budjetdan mablag' ajratish to‘g‘risidagi so'rovdir.
   
7. 
   Budjet transferti. Budjetdan yuridik yoki jismoniy shaxsga bevosita yoki vakolatli organ orqali ajratiladigan qaytarilmaydigan pul mablag'lardir.
   
8. 
   Budjet taqchilligi ma'lum davrdagi budjet xarajatlarining uning daromadlaridan ortiq bo'lgan summasidir.
   
9. 
   Davlatning maqsadli fondUri bu Davlat budjetining tarkibiga kiritiladigan fondlar bo'lib, ularning h'ar biri uchun mablag‘laming manbalari, shu manbalardan keladigan mablag'laming me'yorlari va shartlari hamda bu mablag'larni qanday maqsadlar uchun sarflash mumkinligi qonun bilan belgilangandir.
   
10. 
    Moliya yili birinchi yanvardan o'ttiz birinchi dekabrgacha bo'lgan davmi o‘z ichiga oladi.
    
11. 
    Kassadagi aylanma naqd pul bu moliya yilida Qoraqalpog'iston Respublikasining budjeti va mahalliy budjetlaming schotlarida turishi mumkin bo'lgan pul mablag'larining qonun bilan belgilangan eng kam miqdoridir.
    
12. 
    Davlatning ichki qarzlari bu davlat tomonidan ichki mablag'lami jalb qilish natijasida vujudga kelgan qarz majburiyatlarining yig'indisidir.
    
13. 
    Davlatning tashqi qarzlari bu mablag'lami xorijiy davlatlardan jalb qilish natijasida vujudga kelgan davlatning qarz majburiyatlaridir.
    
14.