Ii bob. Budjet, budjet tuzulmasi va tizimi, davlatning budjetdan tashqari maqsadli fondlari

II bob. BUDJET, BUDJET TUZULMASI VA TIZIMI,
DAVLATNING BUDJETDAN TASHQARI MAQSADLI
FONDLARI

1. 
   Budjetning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va ahamiyati
   

Iqtisodiyotni isloh qilishning dastlabki bosqichida mustaqil mamla- katning o‘z budjet tizimini shakllantirish muhitn vazifa hisoblandi. Birinchi navbatda, bu davlat budjetining barqaror daromadlarini shakllantirishni va zarur xarajatlarini moliyalashtirishni ta'minlaydigan mustahkam huquqiy-me'yoriy bazani yaratishni talab qiidi. L'shbu maqsadda 2000-yilda 0‘zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to‘g‘risida» -qonuni qabul qilindi. Ushbu qonun bilan budjetni rejalashtirish, davlat budjetining ijrosi va uni nazorat qilish jarayonlari aniqlandi, turli vazirliklar va idoralar, respublika va mahalliy hokimiyat organlarining roli va mas'uliyat sohalari aniq belgilab qo'yildi. Shuningdek, budjet tizimini tartibga solishga doir bir qator qonunlar va qonunosti me'yoriy hujjatlari ham qabul qilindi.
Budjetning shakllanishi. Barcha mamlakatlarda xo'jalik yurituvchi subyektlar moliya-xo‘jalik faoliyati natijasida yalpi ichki mahsulot va milliy daromad yaratiladi.
Moddiy ishlab chiqarish sohasida yaratilgan milliy daromad izchil ravishda taqsimlash va qayta taqsimlash bosqichlaridan o‘tadi. Milliy daromadning qayta taqsimlanishi va keyinchalik ishlatilishida budjet muhim ahamiyatga ega. Mamlakat milliy daromadini qayta taqsimlash jarayonida uning bir qismi pul shaklida budjetga kelib tushadi va moliyaviy resurslaming markazlashtirilgan fondini tashkil etadi.
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida Yevropaning ayrim mamlakatlarida budjet taqchilligi yalpi ichki mahsulotga nisbatan yuqori miqdomi tashkil qilayotgan bir sharoitda 0‘zbekiston Respublikasida 2007-yildan boshlab davlat budjeti profitsit bilan baja-rilmoqda. 2010- yilda davlat budjeti 0,3 foiz profitsit bilan bajarildi (2.1-jadval).
Ayrim mamlakatlarda budjet taqchilligi, tashqi qarzlarning holati to‘g‘risida ma’Iumot(YAIMga nisbatan foiz)¹⁵.
2.1-iadval

Mamlakatlar	Budjet taqchilligi	Tashqi qarz
Italiya	5,3 foiz	115,8foiz
Fransiya	7,5 foiz	78,0 foiz
Portugaliya	9,3 foiz	76,0 foiz
Ispaniya	11,1 foiz	91,0 foiz
Buyuk Britaniya	11,4 foiz	68,0 foiz
Gretsiya