If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

С(рпй2/ \х.)
* 
(6-3)
У лч амс из комплекс — х- г Эйлер мезони ёки кувва г мезони 
К ы
рп с1
 
2
деб 
а т а л а д и
ва 
Еи„
билан,
мезон 
Рейнольдс мезони-
нинг б ошка бир куриниши булиб, Я е м билан белгиланади:
< М > ;
< « )
Д е м а к , механик а р а л а ш т и р и ш пайтидаги энергия сарфининг 
умумий т е н г лама си куйидаги куринишга эга булади:
Е и м = С Я е к
м.
 
. 
( 6-6)
141

---

Коэффициент С ва д а р а ж а курс ат кичи 
к
нинг к и й м а т л ар и
т а ж р и б а йули б ил ан а н ик л ан иб а р а ла ш т и р г ич н и н г турига,
курилманинг тузилишига ва а р а л а ш т и р и ш жа раёнининг режимига 
боглик, булади. Айрим а р а л а ш т и р г и ч л а р учун 
= ¡ { Я е ы)
боглик- 
ликнинг г р а фи к куриниши 6 . 1 2 р ас мд а та с ви р л а н г ан .
Агар кур ил ма д аг и суюкликнинг б ал а н дл и г и Я, унинг диа метри
О га тенг б ул м ас а , (6.4) т ен г л а м а буйича а н и к л а н г ан кув в атн ин г 
киймати ту за т и ш коэффициентига купай ти рил и ши керак:
/ » = д / :
(6. 7)
Кн
10г
6 . 1 2 - раем.
П р о п е л л е р л и ( / —
4)
в а р а м а л и ( 5) а р а л а ш т и р г и ч л а р
у ч у н
К н — Ц И е ^ )
б о г л и к л и к н и н г к у р и н и ш и :
1
—
Н 
/ 0 = 3,
т у с и к л а р и б у л м а г а н к у р и л м а ;
2
—
Н 
/ 0 = \ у
т у с и к л а р и б у л м а г а н к у р и л м а ;
3 — И / 0 = 3
т у с и к л а р и б у л г а н к у р и л м а ;
4
— д и ф ф у з о р л и к у р и л м а ;
5 — Н 
/О
—
1,15.
Ар ал а шт и р г и ч н и н г двиг ате л и истеъмол к и л а д и г а н к ув ва т
(кВт) тегишли ту з а т и ш к о э ффи ци ен тл ар и н и х,исобга о л г ан да 
куйидаги т е нг л а ма ё р д а м и д а а н и кл ан ад и :
ы ‘ ь~
1л , —
( 6 -8)
бу ер д а / м = 1.3— а р а л а шт ир г ич ни ишг а тушириш моментини 
х,исобга олувчи коэффициент; / ш= 1,1 4- 1,2 — к а й т а ру вч и т у с и к л а ­
ри б ул м а г а н ва ички деворининг г а д ир- б удурл и г и к а т т а булг ан 
к у р и л м а л а р учун; / Зм = 2 - Ь 3 — ичида з ме ев ик булган к у р и л м а л а р
учун; / г= 1,1— термометр учун гиль зас и булга н к у р и л м а л а р учун; 
/ н — (6.7) т е н г л ам а буйича; п = 0 , 8 Ч- 0,95— у затишнинг фойдали 
иш коэффициента.
6. 4-§. Ц И Р К У Л Я Ц И О Н А Р А Л А Ш Т И Р И Ш
Ци р ку ля ц и о н а р а л а ш т и р и ш н и н г ч и з м а л ар и 6.13- р а е мд а кур- 
сатилган. С ую к л ик мух,итини т езд а а р а л а ш т и р и ш учун ц и р к у ­
ляцион насосдан фо йд а ла н ил ад и. Су юк л и к х, айдаладиган трубоп- 
роводлар горизонтал юзаг а нисбатан бир оз кия килиб, к у р и л м а
142

---

Цккинчи цурилмага
а д е
" 5
2
*
\
в
6 .1 3 -раем.
Ц и р ку л я ц и о н а р а л а ш т и р и ш н и н г чизм ас и.
а, б
— ц и р к у л я ц и о н н ас ос б и л а н ;
в
— ц и р к у л я ц и о н н а с ос ва э ж е к т о р б и л а н ; / — к у р и л м а ;
2
— ц и р к у л я ц и о н н асос; 3 — с о чк ич ;
4
— т р у б о п р о в о д ; 5 — э ж е к т о р .
деворига уринма хол атида бир л ашти рил ад и . 1 рубопроводларнинг 
уч ла ри махсус н а с а д к а л а р б илан т а ъ м и н л а н г а н булади. Н а с а д к а
ё р д а м ид а суюклик к у р и л м а н и н г х а ж м и буйича сочиб берилади.
Циркул яц и он насос си фати д а м а р к а з д а н кочма ва ингичка окимли 
н а с ос ла р и шл ати л ад и. Насосн и нг иш унумдорлиги к уп а й г ан сари 
ц ирк ул я ци я ни нг с а м а р а д о р л и г и ортади.
На сос ё р да м ид а циркуляцион а р а л а ш т и р и ш учун з а р у р булган 
э не ргия с а р ф и 5 - бобда к е лт ири л г ан т е н г л а м а л а р ё р д а м и д а
а ни кл ан ад и.
6.14- раем.
Ок,имда а р а л а ш т и р и ш учун и ш л а т и л а д и г а н ку р и л м а
чи зм аси. К и р и т и л г а н кушимча :
а
— д и а ф р а г м а ; б — я р и м т а т у с и к л а р ;
в
— в инт;
г
— и н г и чк а о к и м л и а р а л а щ т и р г и ч д а
в инт; / ,
2
— а р а л а ш м а к о м п о н е н т л а р и н и н г к и ри ш и;
3
— а р а л а ш м а н и н г ч и к р ш и .
143

---

С уюкл ик ни оким б уйл аб куп м а р о т а б а а р а л а ш т и р и ш учун 
трубопроводларга ёки у л ар г а ж о й ла шт и ри лг ан а ра ла ш т и р г ич ла р-
га махсус ту р бу л из а то рл а р урнатилади. Турб ул иза торла р (бошка- 
ча килиб ай тг ан д а статик а р а л а ш т и р г и ч л а р ) к а ториг а д и а ф р а г м а
оким, кесувчи я ри мт а тусик, ва в ин т л а р киради (6.14- раем). 
Ту рб ул из ат ор ла рг а кирг анда оким узининг киймати ва йуналиши- 
ни уз г арт и ра д и . Ар а ла ш т и р иш ни нг ушбу турида окимнинг 
э нергияси с а р ф булади. Т у р б у л и з а т о р л а р ё р д а м ид а олиб борила- 
д иган а р а л а ш т и р и ш куп энергия т а л а б килади.
Бу усул 
с у юк л и к л а р у з а р о э ру в ч ан ли к х о сс ал ар и га эга 
булг ан ва 
а р а л а ш м а ко мпонентларининг ковушоклиг и нисбатан кам булган 
ша ро итд а и шл а т и л а д и. С уюкл ик окими к а тта тез л и к б илан 
х а р а к а т л а н г а н д а ва т рубопроводнинг узунлиги нис ба тан к а т т а 
б у л г ан д а т у р б у л и з а т о р л а р ё р д а м ид а а р а л а ш т и р и ш м а к с а д г а
мувофикдир.
Окимнинг узида а р ала шти ри шни хисоблаш пайтида т у р б у л и з а ­
торл ар мах,аллий к а р ш и л и к л а р с и ф а т и д а олинади.
6. 6-§. П Н Е В М А Т И К А Р А Л А Ш Т И Р И Ш
Ковушоклиги унча к а т т а б у лм а г а н (тахминан ^ < 2 0 0 Па . с) 
суюк ликл а рни а р а л а ш т и р и ш учун х а м д а донасимон ма т е р и а л л а р -
ни сувда ювиш учун п невматик усул (ёки б а р б о т а ж л и а р а л а ш т и ­
риш) ку л ла н ил а ди . Айрим ш а р о и т л а р д а п невматик а р а л а ш т и р и ш
учун х.аво урнига сув буги и шл ат и л ад и, бунда а р а л а ш т и р и ш д а н
т а ш к а р и суюклнкнинг исиши ха м юз беради. П н ев ма ти к а р а л а ш ­
тириш учун г аз ёки буг суюк лик т а р к и б и г а соплодаги т еш и к ла р 
(ёки б арб от ё р) о рк а ли утади. Б у н да газ (ёки буг) нинг ингичка 
о ки мл ари п у ф а к ч а л а р г а а ж р а л и б , суюк лик масса си б уйлаб 
юкорига к у т а р ил а д и (6.15- раем). Б у н д а й ша р ои т д а хосил булган 
п у ф а к ч а л а р узи билан бирга с уюкликнинг з а р р а ч а л а р и н и эрга ш-
6 .5 -§ . Т У Р Б У Л И З Л Т О Р Л А Р Ё Р Д А М И Д А А Р А Л А Ш Т И Р И Ш
144

---

6.16- р аем . Б а р б о т ё р н и н г тузи- 
лиши:
/ — в е р т и к а л
х а в о
у з а т у в ч и
т р у б а ;
2
— г о р и з о н т а л
х а в о
у з а т у в ч и
т р у б а ;
6.17- 
р й С М .
Э р л и ф т д а н ф о й д ал а -
3 —
х а в о н и
т а р к а т у в ч и
т р у б а л а р .
Н И Л Г а ы а р а л Э Ш Т И р Г И Ч .
Сочилувчан донадор ж и с м л а р н и пневматик а р а л а ш т и р и ш учун 
э р л и ф т принципидан ф о й да л а н и л а д и (6.17- раем). Х,аво компре с­
сор ё р д а м ид а м а р к а з и й т р уб аг а юборилади. Бу н да й шароитда 
м а р к а з и й тр уб а ичида газ, суюк лик ва к а т т и к жиемнинг 
а р а л а ш м а с и пайдо булади, бу а р а л а ш м а н и н г зичлиги идишнинг 
б ошка кисмидаги а р а л а ш м а зичлигидан кам булади. Ушбу 
зичликларнинг айирмаси таъсирид а ку р и лма д аг и бутун массанинг 
ц иркуля цион х а р а к а т и пайдо булади. Э р л иф т д а г и газнинг 
келтирилган тезлиги 2 м / с гача, циркуляцион окимнинг тезлиги эса
1 м / с гача етади.
Айникса газни ( м а с а л а н , хаво кислородини) суюк лик билан 
кимёвий ре а кц ия га кириши з ар у р б улг анд а пне вматик усулни 
к у л л а ш м а к с а д г а мувофик,. Бунда й а р а л а ш т и р и ш