Идрок: турлари ва эффектлари

Вақт ҳисси

• Демак, вақтни бевосита идрок қилиш («вақт ҳисси») аниқ бўлмасдан, субъектив бўлар экан. Шунинг учун ҳам биз кўпинча вақт давомини белгилашда хатога йўл қўйиб, ўзимизча «вақт тез ўтди» ёки «секин» ўтмоқда деб ўйлаймиз.
• Бу эса одамнинг ҳам фаолиятига, ҳам руҳий ҳолатига кўпинча салбий таъсир кўрсатади.
• Одамда ҳам «вақтга рефлекс» ҳосил бўлмоғи мумкин. Кунда маълум бир вақтда уйқудан уйғониш одати бунга мисол бўла олади.
• Вақт ҳисси одамда меҳнат фаолияти жараёнида вужудга келади. Ана шу тариқа ҳосил бўлган вақт ҳисси ўз навбатида меҳнат ҳаракатларини тартибли равишда идора қилишга таъсир кўрсатади.

Ҳаракатни идрок қилиш

• Биз нарсаларнинг ҳаракатсиз, сокин ҳолатинигина идрок қилиб қолмай, балки фазода жой алмаштириб турган ҳолатини, нарсаларнинг ҳаракатини ҳам идрок қиламиз. Ҳаракатнинг ҳамма хиллари сингари, нарсаларнинг ана шу механик ҳаракатлари ҳам вақт давомида воқе бўлади. Шу сабабли, ҳа¬ракат тез ёки секин бўлмоғи мумкин. Ҳаракатнинг тезлик даражасини обектив ўлчаш учун вақтнинг бир миқдори, масалан, бир сония олиниб, бу ҳаракатнинг тезлиги жисм шу вақт ичида босиб ўтган масофа билан аниқланади. Жисм бир сония ичида қанча катта масофа босиб ўтса, ҳаракат шунча тез ҳисобланади ва аксинча.

• Бинобарин, ҳаракатни идрок қилиш айни замонда ҳам фазони, ҳам вақтни идрок қилиш демакдир. Масалан, юраётган машинани кўриб турар эканмиз, биз айни вақтда унинг бизга нисбатан жойини ҳам ва бирор нуқтага нисбатан масофаси ўзгарган (яқинлашган ёки узоқлашган) вақтини ҳам идрок қиламиз.

• Ҳаракат идрокини нисбий ва ғайри нисбий идрок деб аталадиган икки хилга бўлиш расм бўлган.

Фазони идрок қилиш

• Фазони идрок қилиш тўғрисида гапирар эканмиз, биз нарсаларнинг фазодаги шаклларини, уларнинг фазодаги катта-кичиклигини ва фазодаги ўзаро муносабатларини кўзда тутамиз. Маълумки, фазодаги шаклларига қараб, уч бурчакли, тўрт бурчакли, куб, силиндр ва шу каби шаклдаги нарсалар ажратилади; нарсалар катта-кичиклигига қараб, нисбатан катта, кичикроқ, ўртача ва ҳоказо нарсаларга ажратилади; фазодаги муносабатларига қа¬раб, бу нарсалар бизга ва бир-бирига нисбатан яқин, узоқ, чап томонда, ўнг томонда, юқори ёки паст бўлишлари мумкин.

• Фазони биз унинг ҳамма уч ўлчовида кўриш, тери сезгилари ва мускул-ҳаракат органлари ёрдами билан идрок қиламиз. Фазо муносабатларини, нарсаларнинг шаклини, нарсаларнинг ҳажми ва катта-кичиклигини биз асосан кўз билан кўриб идрок қиламиз.

• Эътиборингиз учун раҳмат!