Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Optik nurlanishni xayvon va parrandalarga ta’siri. 
Optik nurlarning 
xayvon va parrandalarga ta’siri xar xil bo‘lib nurlarning spektr tuzilishiga 
bog‘liqdir. 
Ultrabinafsha (UB) nurlar xayvonlar organizmiga tetiklantiruvchi va 
terapevtik ta’sir etadi. UB nurlarni modda almashinuviga, nafas olish 
jarayoniga, qon almashishini tezlantirishga, qonda gemoglabinni ko‘paytirishga, 

---

134 
ichki sekretsiya bezlarining faoliyatini yaxshilashga (faollashtirishga) va 
xayvonlar organizmining boshqa funksiyalariga ta’siri o‘rganilgan. 
UB nurlar xayvon va parrandalarning organizmiga ma’lum darajada 
yaxshi ta’sir qilsa xam, UB-A oblastidagi nurlanish unchali faol emas. 
UB-V oblastidagi nurlar terining qizarishiga (eritema) olib keladi, antiraxit 
xususiyatiga ega. Provitamin D ni D vitaminiga aylantirish xisobiga yangi 
tug‘ilgan mollarni saqlashni, organizni umumiy sog‘lomligini, ozuqa singishini 
oshirishni ta’minlaydi. 
CHorvachilik va parrandachilikni sanoat asosiga o‘tishi munosabati bilan 
tovuqlar, chuchqalar va yaylovsiz boqiladigan yirik shoxli qoramollarda 
mavsumiy quyosh nurlarning etishmaslik xolati paydo bo‘ladi. Bu xolatning 
yomon ta’sirini UB nurlarni va yorug‘lik rejimini to‘g‘ri tanlash orqali 
yo‘qotish mumkin. Eritema ta’siri spektori 2.1.b- rasmda (4 egri chiziq) 
keltirilgan. 
Egri chiziqning maksimumi 297 nm to‘lqin uzunligiga to‘g‘ri keladi. 
Nurlatish qurilmalarini xisoblayotganda faqat 280
…
320 nm diapazonli to‘lqin 
uzunliklarida yotgan egri chiziq e’tiborga olinadi. 
UB-S oblastidagi nurlar xam xayvonlarga yaxshi ta’sir qilishi mumkin, 
lekin ular asosan zararli mikroorganizmlarga bakteritsid (bakteriyalarni 
o‘ldiradigan) ta’sir etish faktori sifatida ishlatiladi. 
SHuni e’tiborga olish kerakki UB nurlarning tirik organizmga ta’siri 
to‘liq o‘rganilmagan. To‘lqin uzunligi 280nm kichik bo‘lgan UB nurlar katta 
kvant energiyasiga ega bo‘lib, bakteriyalarga ta’sir eta turib ulardagi oqsil 
moddalarni koagulyasiya qiladi va bakteriyalarni ulishiga olib keladi. Nurlarni 
bakteriyalarni o‘ldirish xususiyatiga 
bakteritsidlik
deyiladi. To‘lqin uzunligi 254 
nm li nurlanish eng kuchli bakteritsid samaradorlikka ega. 2.1. b-rasmda 
nurlarning bakteritsid ta’sir spektri keltirilgan (5-egri chiziq), 300 nm va undan 
ortiq to‘lqin uzunligidagi nurlar juda kichik bakteritsid ta’sir xususiyatiga
egadir. 
Infraqizil nurlar xayvonlar yashayotgan joylarda kerakli temperatura 
xaroratini ta’minlash maqsadida yosh xayvon va parrandalarni nurlantirishda 
qo‘llaniladi. Infraqizil nurlarning xayvon organizmiga singish chuqurligi xar xil 

---

135 
bo‘ladi, bu xolat ta’sir qiluvchi nurlarning to‘lqin uzunligi diapazoniga xamda 
xayvonlar ustki qatlami-terisining shu nurlanishni qaytarish va yutish 
qobiliyatiga bog‘liqdir. [1]