Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Cuv nasos stansiyalarining maxsus jihozlari - 
Suv nasos stansiyalarining 
maxsus jihozlariga turli axlatlarni tutib qoluvchi va baliqlarni himoya qiluvchi 
qurilmalar xamda shitli zatvorlar kiradi. Turli axlatlarni tutib qoluvchi 
kurilmalar oqim bilan keladigan axlatlar (daraxt tanalari, chiqindilar, polimer 
buyumlar va x.k.) dan nasoslarni himoya qiladi. Baliqlarni himoya qiluvchi 
qurilmalar esa balik uvildiriqlari va boshqa suv jonivorlarini nasos parraklariga 
tushib shikastlanishdan saqlaydi. Odatda axlat tutgich va baliqlarni himoya 
vositalarini birgalikda o‘rnatiladi. 
Axlat tutuvchi panjaralarni yirik nasos stansiyalarida suv qabul qilish 
oynalariga o‘rnatiladi. Ular bir-biridan 30-100 mm masofada bo‘lgan vertikal 
joylashgan terjenli, to‘g‘ri to‘rt burchak shaklida tayyorlanadi. Panjaralar qishda 
muz bilan qoplanmasligi uchun ularni bug‘ bilan yoki kichik kuchlanishli elektr 
toki yordamida qizdirib turiladi. Agar suv havzasida axlatlar ko‘p bo‘lsa, 
panjaralar davriy tarzda xarakatlanuvchi shetkali mexanik moslama yordamida 
tozalab turiladi.

---

394 
Щ
itli zatvorlar asosan birinchi cev ko’tarish nasos stantsiyalarida, 
tsirkulyatsiya nasos stantsiyalarida va suvni tortib olish stantsiyalarida 
qo’llaniladi. Kichik suv inshootlarida qo’l bilan boshqariladigan, kata quvvatli 
suv inshootlarida elektr yuritmali zatvorlar ishlatiladi. Qo’llanilish sharoitlariga 
ko’ra avariya xolatlari uchun, ta’mirlash davri uchun va asosiy zatvorlarga 
ajratiladi.
Elektr yuritmali ijrochi mexanizmlarning boshqaruv va himoya 
vositalari - 
Elektr yuritmali ijrochi mexanizmlarning boshqaruv va himoya 
vositalari turkumiga kiruvchi turli zadvijka va tuskich (zatvor)larda 
qo‘llaniladigan cheklovchi uzgichlarning ishonchlilik darajasining pastligi 
mutaxassislarga ma’lum. Buning natijasida turli texnik avriyalar sodir bo‘lib 
turadi. Bundan tashqari ularning narxi xam yuqori. Sodir bo’lgan avariyalar 
oqibatlarini bartaraf etishga xam kattagina mablag‘ sarflanadi. Olimlar 
tomonidan ushbu xolat o‘rganib, tahlil qilinib, cheklovchi uzgichlarni qo‘llamay 
zadvijkalar ishini nazorat qilish imkonini beruvchi asbob yaratildi.
Dastlab, ushbu asbob ZE/300 zadvijkalari uchun mo‘ljallanib, ular yangi 
qurilayotgan nasos stansiyalarida sinovdan o‘tkazilgan. Ushbu asbobga PKP 1 – 
rusumi berilib (pribor kontrolya polojeniya), zadvijka ohirgi xolatga etganda 
yoki tiqilib to‘xtab qolganda siljish vaqti va dvigatel tokining nazorati tufayli 
zadvijkaning elektr yuritmasi avtomatik o‘chiriladi. 7.4.2-rasm.
Asbobning kirish qismiga "OTKR
Ы
T", "ZAKR
Ы
T", "STOP" boshqarish 
knopkalari va elektr yuritmani ta’minlovchi fazalardan biriga ulangan tok 
transformatori ulanadi. Chiqishiga esa yuritmani boshqaruvchi magnit ishga 
tushirgich, avariya va zadvijka to‘la ochiq yoki to‘la yopiq xolatga etganini 
bildiruvchi signalizatorlar ulanadi,
Zadvijkaning xolati asbob yuza panelida joylashgan to‘rtzaryadli raqamli 
svetodiodli indikatorda aks etadi. Agar manba uzilib qolsa, zadvijkaning joriy 
xlati asbobning xotirasida manba qayta ulangunicha saqlanib qoladi. Asbobda 
qo‘llanilgan zadvijkaning xolati bo‘yicha indikatsiya turi stansiya xizmat 
ko‘rsatuvchi personali uchun juda qulay bo‘lgan.

---

395 
7.4.2-rasm. Cheklovchi uzgichlarni qo‘llamay zadvijkalar ishini nazorat qilish 
imkonini beruvchi asbob. 
Bu asbobda qo’llanilgan zadvijka xolatini aks ettiruvchi o’zining 
ko’rinishi va qulayligi bilan mutaxassislar qiziqishini uyg’otdi va boshqa 
rusumli zatvorlarda ham qo’llash uchun yfveyf yaratdilar. 7.4.3-rasm. 
7.4.3-rasm. Cheklovchi uzgichlarni qo‘llamay zadvijkalar ishini nazorat qilish 
imkonini beruvchi asbobning takomillashgan varianti 
Ushbu yangi asbob tegishli sinovlardan o’tkazilib, ishlab chiqarishga joriy 
etilgan

---

396