Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

Elektr energiyani ishlab chiqdrish.
Elektr stansiyalari ishlab chiqarish 
jarayoniga ko‘ra asosan odatdagi - issiqlik, gidravlik, atom xamda muqobil -
shamol, quyosh, biogaz, geotermal va x.k. lariga bo‘linadi
Issiqlik elektr stansiyasi (IES.)
organik yoqilg‘ining yonishida
ajralib chiqadigan issiqlik energiyasini elektr energiyaga aylantirib beradi.
Issiqlik elektr staniiyalaridagi generatorlar bug‘ va gaz turbinalar, ichki
yonuv dvigatellari yordamida xarakatga keltiriladi.
Bunda energiya isroflarining kattagina qism i asosiy bug‘ — suv
konturida, xususan kondensatorda yuzaga keladi. U erda ancha katta issiqlik
energiyasiga ega bo‘lgan ishlatilgan bug‘ning energiyasi suvga o‘tadi.
Mazkur energiya aylanma suv bilan suv havzasiga o‘tadi, ya’ni isrof
bo‘ladi. Bu isroflar elektr stansiyaning FIK ini belgilaydigan asosiy
omildir. Hatto eng zamonaviy kondensatsion elektr stansiyalarida ham FIK 
ko‘pi bilan 40-42% dan ortmaydi. Zamonaviy bug‘ turbinalarining quvvati 
1300 MVt ga etadi. Issitslik elektr stansiyalar yoqilg‘i (ko‘mir, torf) 
konlari yaqiniga quriladi. Chunki yoqilg‘ini uzoq masofalarga transportda 
tashishga qaraganda elektr energiyani uzoq masofaga.uzatish ancha arzon.
Elektr stansiyasi ishlab chiqarayotgan elektr energiya yaqin joylashgan 

---

227 
energosistemaga 110-330 kV, uzoqdagisiga esa 500-750 kV kuchlanishda 
uzatiladi. Kuchlanishni oshirishda transformatorlardan foydalaniladi. 
Gidravlik elektr stansiyadar (GES)
suv oqimining energiyasini
elektr energiyaga aylantiradi. Bu stansiyalarda gidroturbinalar ishlatilib, ular
suv oqimi energiyasini gidrogenerator o‘qini harakatga qeltiruvchi mexanik 
energiyaga aylantiradi. Gidrogeneratorda esa mexanik energiya elektr 
energiyaga aylanadi. 
GES ning asosiy elementlaridan biri suv oqimining kerakli bosimini 
hosil qiluvchi to‘g‘on hisoblanadi (4.4.1-rasm). [1,2] 
4.4.1-rasm. Gidravlik elektr stansiya to’g’oni. 
To‘g‘ondan oldingi va keyingi suv sathlarining firqi qancha katta
bo‘lsa, elektr stansiyaning quvvati shuncha yuqori bo‘ladi va GES
shunchalik bir maromda va samarali ishlaydi. Odatda suv zahirasi
bahorda yig‘ib olinadi va undan yil davomida suv sarfini kerakli
mikdorda rostlash uchun foydalaniladi.

---

228 
Suv oqimini rostlash sugka davomida ham olib borilishi mumkin. 
Odatda, tungi vaqtlarda ko‘p elektr energiya talab qilinmaydi. SHuning 
uchun bunday vaqtlarda ba’zi gidroturbinalar to‘xtatilib, suv esa zahiraga
qoldiriladi. Gidravlik elektr stansiyalari yordamida sutkaning turli vaqt
oraliqlaridagi energiya iste’molini ham me’yorida ta’minlash ancha qulay.
GES ning foydali ish koeffitsienti 85-92% ni tashkil qiladi. Undagi
bitta agregatning quvvati 600 MVt ga etadi. Yirik GES larning quvvati
esa bir necha million kilovattlarga etadi. 
GES lar qatoriga gidroakkumulyasiyalovchi elektr stansiyalar (GAES)
ham kiradi. Energosistema yuklamasi eng kam bo‘lgan soatlarda GAES
generatorlari dvigatel rejimiga, turbinalar esa nasos rejimiga o‘gkaziladi va 
ular suvni quvurlar orqali pastki hovuzdan yuqorigi hovuzga haydaydi. 
Atom elektr stansiyasi (AES) atom energiyasini elektr energiyaga
aylantirib, o‘z mohiyati bilan issiqlik stansiyasi hisoblanadi (14.3-rasm).
YAdro reaktoridan ajralib chiqadigan issiqlik energiyasi AES da bug‘
olish'uchun foydalaniladi, bug‘ esa turbogeneratorni aylantiradi. Bunday elektr 
stansiyalarning quvvati bir necha ming megavattlarga etadi. AES larni 
energiya manbalariyaan uzoqdagi yirik sanoat markazlari atrofiga qurish
maqsadga muvofiqdir.