Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

2.4.2. Optik nurlanishning ta’sirlari. 
Optik nurlanish energiyasini odamga, xayvonlarga, o‘simliklarga, 
mikroorganizmlarga va boshqa iste’molchilarga ta’siri fotobiologik ta’sir 
deyiladi. Xozirgi vaqtda quyidagi fotobiologik ta’sir turlari mavjud: 
1. 
Yorug‘lik ta’siri
– bu ta’sir natijasida odamlar, xayvonlar, ko‘rish orqali 
atrof muxitda aniq xarakatda bo‘ladilar. 
2. 
Fotosintez ta’sir
– shundan iboratki, ko‘rinuvchi va uzun to‘lqinli UB 
nurlari o‘simliklarga ta’sir qilganda undagi mineral moddalardan organik 
moddalar sintez qilinadi. 
3. 
Davriy foto ta’sir
– kunduzgi yorug‘lik etishmagan joylarda yoritilganlik 
talab 
darajasida 
berilganda 
o‘simliklarda, 
mollarda, 
parrandalarda 
rivojlanishni ijobiy o‘zgarishi kuzatiladi. 
4. 
Optik nurlanishning terapevtik
(eritema, antiraxit) ta’siri – odamlarni, 
xayvonlarni, parrandalarni ma’lum bir normada UB, ko‘rinuvchi, IK nurlar 
bilan nurlatilganda ularda moddalar almashuvi yaxshilanadi xamda 
organizmni kasalliklarga qarshiligi kuchayadi. 
5. 
Bakteritsid ta’sir
– UB nurlar ko‘rinadigan xamda IK nurlar bilan kup 
miqdorda nurlantirish oqibatida bakteriyalar, usimliklar, xashoratlar xalok 
buladi. 
6. 
Optik nurlanishning mutagen ta’siri
– shundan iboratki, agar xayvonlar va 
o‘simliklarga UB nurlar bilan uzoq ta’sir etilsa nasliy o‘zgarishlarga olib 
keladi, bularni yangi xususiyatli usimliklar va organizmlar yaratishda 
ishlatish mumkin. 
Optik nurlanishning odamga ta’siri. 
Nurlanishning optik qismidagi 
uchta diapazoni odamga faol ta’sir etadi. Ta’sir natijasi xar xil bo‘lib 

---

133 
nurlanishning kvant energiyasi, nurlanish darajasi va ta’sir etishning davri bilan 
aniqlanadi. 
Quyoshning ultrabinafsha nurlari belgilangan miqdorlarda yaxshi natija 
beradi, chunki uning ta’sirida biologik faol moddalar xosil bo‘ladi (D vitamini 
va boshqalar). Bu nurlar organizmda tarqalib yaxshi terapevtik va 
tetiklantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. UB nurlarining kvantlarini yutilishidan odam 
terisida bir necha soatlardan keyin eritema va pigmentatsiya xosil bo‘ladi.
Ortiqcha nurlanish xar xil kasalliklarga olib keladi, bu esa sog‘lik uchun 
zarardir. Tabiiy UB nurlarning shimoliy tumanlarda kam bo‘lishi ayniqsa qishki 
payt, organizmning susayishiga olib keladi, shuning uchun xozirgi davrda bu 
tumanlarda odamlarni sun’iy UB turlari bilan nurlantirishadi. Qisqa to‘lqinli 
UB nurlaridan ximoyalanmasa kon’yunktivit ko‘z kasalliklariga (ko‘z jildi 
shilliq pardasining yallig‘lanishi) olib keladi. 
Ko‘rinuvchi nurlarning ta’siri asosan odamning ko‘rish organlariga 
nisbatan o‘rganilgan. Ko‘z shunday organki, unda ko‘rinuvchi nurlar energiyasi 
nerv impulslari energiyasiga aylanib, ko‘ruvchi nervlar orqali bosh miyaga 
beriladi. SHular tufayli ko‘rish sezgisi paydo bo‘ladi, u esa bizni o‘rab turuvchi 
dunyodan olayotgan xabarlarning asosiy manbaidir. Ko‘rish sezgisi ravshanlik, 
rang, o‘lchamlar va predmetlarning formasi, xamda ularning 
ћ
arakati va o‘zaro 
joylashishi xaqida xulosa qilishimizga yordam beradi. 
Odam ko‘zi-adaptatsiya xususiyatiga ega bo‘lgani uchun xar xil 
darajadagi yoritilganlikka moslashishi mumkin va u 0,1 lk dan 100.000lk 
yoritilgan-likni faol ravishda qabul qiladi. 
Infraqizil nurlar juda katta singish xususiyatiga ega bo‘lib u insonning chuqur 
ichki to‘qimalarini qizitib issiqlik ta’sirini ko‘rsatadi.