Ichki kasallikiar

Etiologiyasi.
M e ’d a o s t i b e z i n i n g y a llig T a n is h i ( p a n k r e a t i t ) ,
m e 'd a o s t i b e z in in g j a r o h a t i, a s a b - r u h i y buzilish ( q o ‘rqish, u z o q
m u d d a t t a s h v is h la n is h ) , irsiy m o y illik , j i s m o n i y - r u h i y s h i k a s t ­
lanish, m e 'd a o s ti b ezi o 's m a s i, m e 'd a o s ti bezi atero sk le ro zi, z a x m , 
sil kasalligi, k e r a g id a n k o ‘p o v q a t yeyish, a y n iq sa , u z o q v a q tg a c h a
q a n d n i k o bp m i q d o r d a iste’m ol qilish, o r t i q c h a s e m irish , y u q u m li 
kasa llik lard a n s o ‘ng v ujudga keladi.
Y u q o rid a g i t a ’s ir o tla r tufay li, o r g a n i z m d a insulin y e t i s h m a -
g a n d a , ji g a r va m u s k u lla r o rg a n iz m g a kirgan q a n d n i glik o g en g a 
a y la n tir a o l m a y d i , t o ' q i m a l a r q a n d n i o k s id la s h , t o ‘p la s h , y o n ­
d irish , sin g d irish v a u n in g e n e r g iy a s id a n fo y d a la n ish q o b iliy a tin i 
y o 'q o t a d i , n a tija d a , q o n d a q a n d k o ‘p ayib ketad i — g ip e rg lik e m iy a
r o ‘y beradi.
299

---

Klinikasi.
O d a td a , q a ttiq tash n alik , k o kp c h a n q a s h (p o lid ip siy a ), 
b e m o r l a r h a d d a n ta s h q a r i k o ‘p s u y u q lik ic h a d ila r , lek in b u n g a
h a m q o n i q m a y , o g bizlari q u r i b t u r a d i . K o ‘p m i q d o r d a siydik 
a jra tish a d i, sutkasiga 10— 15 litr (p o liu riy a ) , yeb t o ‘y m a s lik k a olib 
k elad ig a n d o i m iy o c h lik sezish, b u n d a b e m o r l a r j u d a k o ‘p o vqat 
yeyishlariga q a r a m a y , sem irish u y o q d a tu rs in , h a t t o o zib k e tishadi. 
U m u m i y d a r m o n s i z l i k , b a d a n n i n g q i c h i s h i s h i , a y o l l a r j i n s i y
org a n la rin in g qich ish id an noliydilar. T e r id a yiringli kasalliklar p a y d o
boMadi, jin siy fu n k s iy a n in g buzilish i kuza tilad i.
N o t o ‘g ‘ri y oki yetarli d a v o l a n m a g a n d a kasallik z o ‘rayib, p e r i ­
fe re к n e r v la r funksiyasi iz d a n c h iq ish i o q ib a tid a , oyo q -q o M lard a 
o g ‘riq p a y d o boMadi. Q a n d li d ia b e td a k o ‘z t o ‘r pardasi to m ir la rin in g
o ‘z g a r is h i n a t i j a s i d a k o ‘r i s h n i n g i z d a n c h i q i s h i , s h u n i n g d e k ,
b u y r a k la r fu n k siy a sin in g b u zilish ig a olib keladi.
B e m o r n i k o ‘z d a n k e c h i r g a n d a , t e r i s i q u r u q , t u r g o r l i g i ,
elastikligi y o ‘q o lg a n va u n i infeksiyalarga k o ‘rs a ta d ig a n qarshiligi 
keskin p asa y ib k e tg a n i a n iq la n a d i. Bu te r id a yiringli k a sa lliklar -
fu r u n k u lo z , k a r b u n k u lla rg a olib keladi. QoM va o y o q kaftlari o ‘ziga 
xos s a p - s a r iq tu sg a kiradi («ozgMnlar d iab eti» ). B u n d a n ta s h q a r i, 
q ic h is h is h izlari, e k z e m a l a r , d e r m a t o z l a r , e p i d e r m o f i li y a , s o c h
m ik o z la ri, tir n o q l a r u i n g tro fik yarasi k u za tilish i m u m k in : h a z m
o rg a n la ri s iste m a sid a , k o 'p i n c h a til shilliq p a r d a s i a tr o f id a yallig6- 
lanish — glossit k o ‘riladi, til jig a r r a n g k arash bilan q o p la n g a n .
T i s h d a — tish to s h c h a la r i va k a r io z la r to p ila d i, aftozli s to m a tit,
p io re y a va tish la rn in g tu s h ib ketganligi kuza tilad i. Q o r i n p alp atsiy a 
q ilin g a n d a , jig a r s o h asid a o g ‘riq va u k a tta la sh g a n boMadi. K a sa llik­
n in g b o s h la n is h id a is h ta h a b a l a n d boMadi, h a z m m a rk a z in i t a ’sir- 
lanishi tufayli, b e m o r o ‘zini o c h his qilad i, ogMr s h a k lid a asid o z g a
ishtaha y o ‘qoladi. K o ‘ngil aynishi, qusish, ich ketishi, g o h id a q o rin d a
o g T iq p a y d o boMadi.
N a f a s d a n a s e to n hidi k elad i, b r o n x it, p n e v m o n i y a , o ‘p k a sili 
kasalliklari b ila n birga oMadi. O bp k a silini e k ssu d a tiv v a k a v e r n o z
shakllari u ch ray d i.
Q a n d li d ia b e t k asalligining 70 % belgilari y u r a k - q o n t o m ir la r
siste m asig a t o ‘g ‘ri keladi. B u n d a n 4 8 ,6
%
ini y u ra k to m ir la r i a t e r o ­
sklerozi tash k il e ta d i. T o m ir la r d a g i o ‘z g a ris h la r fa q a t a te r o s k le ro z
kasalligi b ila n e m a s , balki b o s h q a k a sa lliklar o q i b a t i d a h a m kelib 
ch iqadi. Q a n d li diab et bilan k o ‘p yillardan beri o g ‘rigan b e m o r la r d a
t o m ir la r o ‘zgarishi natijasid a, ogMr h o lla r d a , o y o q la r d a g a n g r e n a
p a y d o boMadi.
300

---

Buy rak va siydik ajratish sistemasida buyrak to m ir la r aterosklerozi 
riv o jla n a d i, s iy d ik d a n oqsil ajra lad i, g ip e r to n iy a va r e tin o p a tiy a
p a y d o b o l a d i . I n te r k a p illa r g lo m e ru lo s k le ro z , o ‘t k ir va su ru n k a li 
p iy e lo n e frit kasalligi v u ju d g a keladi.
N e r v s is te m a s id a — b o s h o g ‘rig ‘i, b o s h a y lan ish i, u y q u n in g
b u zilish i, te z c h a r c h a s h , ish q o b iliy a tin in g b u z ilis h id a n noliy d ig a n
turli xil x a r a k te rd a g i o g ‘riq la r p a y d o b o ‘ladi, p o lin e v rit rivojlanadi. 
P aresteziya, gipesteziya, m u s k u lla r parezi va falajlar v ujudga keladi.
Laboratoriya tahlili:
siydikning so lish tirm a o g ‘irligi yuqori, aksari 
h ollarda 1030— 1050 atrofida o ‘zgarib turadi. Siydikda q a n d 8 — 10 % 
g a c h a to p ila d i. B ir s u tk a ic h id a b ir n e c h a y u z g a r m m q a n d siydik 
b ila n ajralib tu r a d i. S iy d ik d a q o n p a y d o b o ‘lishi, oqsil ajralishi, 
k e t o n t a n a c h a l a r in i n g ajralishi kuza tilad i.
Q o n d a q a n d m iq d o ri 200 m g % g a c h a k o ‘ta rila d i ( m e ’y o rd a
80— 120 m g % yoki 5 —6 % ). Q a n d li d ia b e ti o g l r l a s h g a n b e m o r -
la rd a q o n d a k e to n t a n a c h a l a r i (y o g 1 l a m i n g n o t o ‘liq p a r c h a la n is h i 
m a h s u lo tla r i — a s e to n , ase to sirk a kislota va b e ta o k s im o y kislotalar) 
m iq d o r i oshadi.