Ichki kasallikiar

5.6.1. 0 ‘pka zotiljami
0 ‘tkir pnev m o n iy a bilan h a r 
q a n d a y y o s h d a g i o d a m k a s a l­
l a n i s h i m u m k i n . K a s a llik o ‘z 
vaqtida t o ‘g ‘ri davolansa, asorati 
qolmaydi. Agar kasallik o ‘z vaqtida 
aniqla nm a sa , t o ‘g ‘ri d a v o la n m a - 
sa, h a r xil ogMr asoratlarini kel­
tirib chiqarishi, hatto oMimga olib 
kelishi m u m k in ( 1 1-rasm).
E tiologiyasi'.
1. P n e v m o ­
kokklar, stafilokokklar, s tre p to ­
kokklar, F rid le n d e r tayoqchasi, 
enterokokk, protey, ichak tayyoq- 
c h a si, v iru s la r — g r ip p , p a ra -
gripp, adenoviruslar, rinosinsitial 
viruslar; m ik o p laz m a la r; rikke- 
tsiyalar, Ku-rikketsiyalari; z a m - 
burugMar keltirib chiqaradi.
2. K o ‘kyo‘tal, qizam iq, suv- 
c h e c h a k , o r n i t o z , b r u t s e l l o z ,
tulyarem iya, ich terlam a.
3. Allergiya: gijjalarga, dorilar- 
g a , m o g ‘o r z a m b u r u g M a r i g a , 
h a r xil changlarga allergiya borligi.
h a m u c h ra b turadi. 
— krupoz pnevmoniya
1 1-rasm .
Z o tilja m x illa r in in g
s x e m a tik ta s v iri:
/ — n o r m a l o 'p k a t o ‘q im a s i 
( ta q q o s la s h u c h u n ) ; 2 — b r o n x
a tr o f i n i n g y a llig M an ish i;
J — b o 'l a k l a r o 'r t a s id a g i b ir ik tir u v c h i 
t o ‘q im a n in g y a llig M an ish i;
4— o ‘c h o q li y allig M an ish
( b r o n x o p n e v m o n iy a ) ; 5 —o ‘p k a
b o M a g in in g y allig M an ish i ( k r u p o z
p n e v m o n iy a ) .
117

---

4. Fizik-kim yoviy o m illa r — aspiratsiya, ja r o h a t, radioaktiv 
n u rla r t a ’siri.
5. Qattiq sovuq qotish, jism o n iy va ruhiy toliqish, tana ning 
z aharlanishi h a m d a kasallikka 
qarshi kurashish qobiliyatining 
susayishi.
Klinikasi.
Kasallik o ‘tkir boshlanadi. K o ‘p in c h a h e c h qanday 
alom atsiz titroq boshlanadi, ta n a harorati tez d a 39—40°C gacha 
k o ‘tariladi. K o ‘k rakning s h ikastlangan t o m o n i d a o g ‘riq seziladi. 
U nafas yoki y o ktal vaqtida kuchayadi. N afas yuza, tez, o g ‘ir 
hollarda m inutiga 4 0 —60 gacha yetadi. Nafas vaqtida burun parragi 
uchib turadi. Dastlabki kunlari balg‘a m ajralm aydi, keyinchalik 
yopishqoq, b a ’zan zangrangli balg‘a m oz m iqdorda ajrala boshlaydi. 
T o m ir urishi m inutiga 100 m artaga va u n d a n k o ‘p roqqa yetadi.
Yuz rangsiz, yo n o q lard a pushti rang paydo b o i a d i , lablar biroz 
ko ‘karadi, burun va lab atrofiga uchuq toshadi. Til quriydi va karash 
bog'laydi. Ishta ha y o ‘qoladi, ichi k o ‘p in c h a t o ‘xtab qoladi, siydik 
oz ajraladi, t o ‘yingan, zarg‘aldoq-qizil rangda bo'ladi. B em or a ncha 
bezovta b o l a d i , alahsiraydi, k o ’p in c h a uyqusi qochadi.
Perkussiyada yallig‘langan o ‘pka b o ‘lagi ustida b o ' g l q perkutor 
tovush eshitiladi. Auskultatsiya qilib k o ‘rilganda, bronxial nafas va 
krepitatsiya, keyinchalik kasallikning oxirgi bosqichidagi balg‘am 
t a s h la sh m a h a l id a h a r xil kalibrli n a m x irilla sh la r e sh itila d i. 
Bemorlarda yurak-tomirlar sistemasidagi o ‘zgarishlar, puls tezlashib, 
arterial bosim pasayib qolishi, o ‘tkir yurak yetishmovchiligining 
k o ‘rinishlari, a krosianoz, nafas qisishi, b o ‘g ‘ilish ( b o lyin v e n a ­
larining b o ‘rtib chiqishi, jig a r kattalashuvi va o y oqlarga shish 
kelishi) kabilar yaqqol kuzatiladi.
Buyrak funksiyasida b a ’zi o ‘zgarishlar qayd etilib, siydikda bir 
oz m iqdorda oqsil boMadi. Nerv sistemasida, odatda, pnevm oniyada 
b e m orlarning uyqusi q o c h a d i, boshi o g ‘riydi. Kuchli ifodalangan 
intoksikatsiyada m eningeal hollar (bosh o g trig‘ining kuchayishi, 
ensa rigidligi, Kernig sim tom i) paydo b o ‘ladi.
Ogbir hollarda meningeal alomati kuchli ifodalangan bo ‘ladi. Es 
y o 'q o la d i, b e m o r a la h s ira y d i, b a r m o q l a r n i t o ‘xtovsiz h a ra k a t 
qildiradi, orqa miya suyuqligi loyqa b o l a d i , u n d a k o ‘p m iq d o rd a
leykotsitlar va b irm u n c h a p n e v m o k o k k la r yoki pnevm obatsillalar 
topiladi.
Laboratoriya tahlili.
Pnevmoniyada qonda xarakterli o ‘zgarishlar 
k u z a tila d i. 1 m m 3 q o n d a n e y tro fill le y k o s ito z , y a ’ni q o n d a
leykotsitlar soni 20000—40000 ga yetadi. (20 • 109/1—40 • 109/1),
118

---

t a y o q c h a sim o n yadrolilar yoki yosh neytrofillar m iqdori k o ‘payadi 
(chapga surilish).
E o z in o filla r m iq d o r i k a m a y ib k e ta d i: o g ‘ir h o l la r d a u lar 
b u tu n la y b o ‘lm aydi. E C h T tezlashadi. Balg‘a m n i n g b o ‘yalgan 
surtmasi m ikroskop ostida tekshirilganda, k o bp m iqdordagi pnev- 
m okokklarni k o ‘rish m um kin.
R entgenda yalligManish jarayoni rivojlangan o ‘pka boMagiga mos 
keluvchi qoraygan z o n a aniqlanadi.
Asorati.
0 ‘pka yalligManishi ko^pincha nafas organlari t o m o -
nid an — o 'p k a kornifikatsiyasi, o ‘pka abssessi va gangrenasi, plevra 
e m p iy e m a s i va k a m r o q h o lla rd a m e n in g it, yiringli pe rika rdit, 
pnevmokokkli sepsis, yiringli artrit, gepatit, trom boflebit, peritonit.