Ichki kasallikiar

0 ‘p k a n i eshitib k o ‘rish.
0 ‘p k a n i fa q a t k o ‘krak q a fa s in in g
sim m etrik yerlarida eshitib, olingan m a ’lumotlarni solishtirib ko ‘rish 
kerak. Bem omi har qanday holatda eshitib ko‘rish m um kin, sharoitga 
qarab va bem orning ahvolini hisobga olgan holda, b e m o r c h u q u r 
tinch va bir tekis nafas olishi kerak. Dastlab nafas shovqini eshitiladi.
N afas shovqinlari o ‘z xarakteriga k o ‘ra, vezikular va bronxial 
shovqinlardan iborat. Bronxial nafasda «X» tovushini eslatuvchi 
nafas shovqini eshitiladi. U hiqildoq, traxeya, yirik bronxlarda oldda 
t o ‘sh dastasida va o rq ad a kuraklararo b o ‘shliqda, ayniqsa H I —IV 
k o ‘rak um urtqalari qarshisida yaxshi eshitiladi. N afas chiqarish 
vaqtida tovush yorig‘i nafas olishdagidan a n c h a toraygan b o ‘ladi, 
s huning u c h u n nafas chiqarish fazasida tovush kuchli, q o ‘pol va 
uzunroqdir.
Vezikular nafas — ko ‘krak qafasining qolgan yuzasida boshqa 
xarakterdagi yum shoq, xuddi ichga havo tortgan vaqtda paydo 
bo4uvchi «Ғ» tovushini eslatuvchi shovqin eshitiladi. Nafas olish 
vaqtida kuchli va uzoq h a m d a nafas chiqarishda kuchsiz va qisqadir.
V e z ik u la r nafas k o ‘k rak q a fa s in in g old y u z a sid a , ayn iq sa , 
o ‘m rovosti sohasida yaxshi eshitiladi. T o v u s h n in g eshitilishida 
kurakosti sohasi ikkinchi o ‘rinni egallaydi. Vezikular nafas kuchli 
va kuchsiz b o ‘lishi m u m k in . Kuchsiz vezikular nafasda tovushning 
um u m iy pasayishi sodir bo'ladi, qisqa nafas olinadi, nafas chiqarish 
e sa k o ‘p i n c h a e s h it il m a y d i . V e z i k u la r n a f a s n i n g k u c h a y is h i 
alveolalar nafas olish vaqtida j u d a kengaygan hollarda, m asalan, 
jism oniy ish vaqtida kuzatiladi.
D a g ‘al nafas — bu oddiy vezikular nafasga q a ra g a n d a d a g ‘al va 
k o ‘p in c h a bir vaqtda kuchaygan nafasdir. U bronxitlarda, o ‘choqli 
p n e v m o n iy a la rd a, yalligManish ekssudati bro n x la rd a t o ‘planishi 
oqibatida, ular teshigi bir tekis to ra y m ag a n id a kuzatiladi.
C h u q u r nafas c h iq a r is h n in g uzayishi d a g ‘al nafasdagi kabi 
bronxlardagi o ‘zgarishlar bilan sodir boNishi m u m k in , s huning 
u c h u n c h u q u r nafas c hiqarish va d a g ‘al nafas k o ‘p in c h a birga 
uchraydi. Patologik bronxial nafas o ‘pkada qattiqlashgan kattagina 
uchastka hosil boMganda yoki rezonas hosil qiluvchi bronxlar bilan 
tutashadigan havo tutuvchi b o ‘shliq b o ‘lganda eshitiladi.
Xirillash va krepitatsiya.
Nafas yoMlarida balg‘a m ajralganda yoki 
t o ‘p langanda o ‘pka xirillaydi. Bu hoi b ro n x la r shilliq pardasi va 
o ‘p k a p a re n x im a s i y a llig ‘J a n g a n d a yoki b r o n x l a r y o r ig ‘in in g
torayishiga olib keluvchi shilliq parda shishishida ro‘y berishi mumkin. 
Sekret xarakteriga qarab, xirillash h o ‘l va q u ru q b o l a d i .
108

---

Q u r u q xirillash — bronxlarda osonlik bilan hosil b o l u v c h i va 
b r o n x la r n in g b ir d e v o rid a n ikkinchisiga e rk in osilib o ‘tu v ch i 
y o p ishqoq sekret iplari borligida paydo boMadi. N afas vaqtida 
bronxlardan o ‘tayotgan havo ularni tebratadi va turli tovushlarning 
paydo b o i is h i g a sabab b o l a d i . Q u ru q xirillash bronxlarni katta va 
k ich ik lig ig a q a r a b g u v illo v c h i, s h ip illo v c h i h u s h ta k l i y u q o ri 
tovushlar bilan chiqishi m u m k in .
H o ‘l xirillash — bronxlarda suyuqlik borligida paydo b o ‘ladi, 
havo pufaklarining yorilishi tovushi eshitiladi. N afas olganda havo 
suyuqlik orqali o ‘tayotganda uning yuzasida katta yoki kichik pufaklar 
hosil b o ‘ladi va ular darhol yoriladi.
H o ‘l xirillash: m ayda pufakli, o ‘rta pufakli, yirik pufakli J a ra n g li 
va jarangsiz turlarga b o ‘linadi. Mayda va o lrta pufakli m ayda va o lrta 
bronxlarda uchraydi. Katta pufakligi katta bronx va traxeyalarda hosil 
b o ‘ladi.
Krepitatsiya (g‘ijirlovchi tovush) — faqat nafas olish c h o ‘qqisida 
eshitiladi. Krepitatsiya bekilib yoki yopishib qolgan h a m d a o ‘zida 
o z ro q suyuqlik tutuvchi alveolalarning nafas olish vaqtida havo 
kirishi hisobiga t o ‘g ‘rilanishiga va ochilishi oqibatida paydo b o l a d i . 
Bir tu ta m sochni quloq oldida b a rm o q la r orasida ishqalab, s u n ’iy 
krepitatsiya hosil qilish m u m k in .
Krepitatsiya, ayniqsa, o ‘pka yalligNanishining boshlanishida, 
ekssudat endi alveolalarda t o ‘plana boshlaganda 
(crepitatio indux),
s o ‘ng p n e v m o n iy a oxirida ivigan ekssudat surila bo sh la n g a n d a
(crepitatio redux)
paydo boNadi.
Plevraning ishqalanish shovqini norm al sharoitda nafas vaqtida 
plevraning visseral pardasi pariyetal p a rdaning ichki yuzasi bo^ylab 
h e c h q a n d a y shovqinsiz sirpanadi. Agar turli patologik jarayon 
oqibatida plevra pardalari notekis g ‘a d ir - b u d u r yoki q u ru q b o ‘lib 
qolsa, ular bir-biriga ishqalanganda plevra ishqalanishi deb ataluvchi 
shovqin hosil boNadi.
Plevra ishqalanishi shovqini ko ‘pincha k o ‘krak qafasining pastki 
yoshboshida, o ‘rta q o ‘ltiq chizigN b o ‘ylab a niqlanadi, chunki bu 
yerda o ‘pka qirrasining ekskursiyasi eng ko'pdir.
Plevra ishqalanishi shovqini nafas olganda h a m , chiqarilganda 
h a m eshitiladi. U yuzada, qulo q n in g ostida eshitiladi. Shovqin 
tovushi quruq, uzuq-yuluq boNadi. U ipak m atoning ishqalanishini, 
b a ’z a n q o r gN jirlashini yoki yangi c h a r m n i n g g N rchillashini 
eslatadi.
109

---

5.4. N afas olish a ’zolarini rentgenologik tekshirish
SogMom o d a m n in g k o ‘krak qafasi, rentgen nurlari yordam ida 
tekshirilganda e k ra n d a qovurg‘a la r va yorug‘ o ‘pka m aydonlari 
ko'rinadi. 0 ‘pka m aydonlarining m arkazida yurak, yirik tom irlar, 
t ra x e y a , q i z i l o ‘n g a c h , lim fa tu g u n la r i, s h u n in g d e k , u m u r t q a
pog‘onasidan iborat o ‘rtadagi soya k o ‘rinadi. Bu o ‘rtadagi soyaning 
chetlari b o ‘ylab o ‘pka ildizi soyasi deb ataluvchi va o ‘ng h a m d a
c h a p o ‘pkaga boruvchi yirik to m irla rd a n va limfatik tugunlardan 
iborat u n c h a ifodalanm agan soya k o ‘rinadi.
0 ‘p k a yoki plevra k a salliklarida o ‘ziga xos o ‘z g a rish la rn i 
ren tg e n o lo g ik usul bilan an iq la sh m u m k in . M asa la n , o ‘pka d a
yallig‘lanish o ‘c h o g ‘i b o ‘lgan hollarda yallig‘langan joydagi t o ‘qim a 
q a lin la s h a d i va y o n id a jo y la s h g a n s o g ‘lom o ‘p k a t o ‘qim a sig a
q a ra g a n d a rentgen nurlarini k o ‘pro q tutib qoladi. S h u n in g u c h u n
o ‘pka yallig‘langan jo y d a e k ra n orqali u n c h a ifo d a la n m a g a n soya 
k o 'rin a d i. Yangi o ‘sm a hosil b o ‘lgan hollarda, m asa lan , t o ‘qiina 
tig‘iz b o i i b qoladigan va rentgen nurlarini j u d a kam o ‘tkazadigan 
o ‘pka s a ra to n id a e k ra n d a yaxshi ifodalangan soya p a y d o b o ‘ladi, 
c h e t l a r i n i n g q i n g ‘ir-q iy s h iq lig i va q a ttiq lig i u n in g x a ra k te rli 
xususiyatidir.
0 ‘pkaning o ‘tkir abssessida ekranda shakli aniq bilinib turadigan 
soya ko'rinadi: agar abssess o ‘rnida k o ‘p in ch a ichi suyuqlik bilan 
t o ‘ladigan b o ‘shliq hosil b o ‘lsa, e k ra n d a suyuqlik sathi va uning 
ustida havo tufayli paydo b o ‘lgan yorug‘ d o g ‘ ko ‘rinadi. 0 ‘pka d a
havo bilan t o ‘lgan sil kavernasi b o ‘lsa, e k ra n d a yorug1, yum aloq 
d o g ‘ k o ‘rinadi.
0 ‘pka d a e m fize m ato z kengayish yuz bergan hollarda e k randa 
o ‘pka ildizlari yaxshi ifodalangan yorug‘ o ‘pka m aydoni ko ‘rinadi. 
K o ‘krak qafasini t e k s h ir a y o tg a n d a h a ra k a tc h a n lig i d ia fra g m a
harakatiga bog‘liq b o ‘lgan o ‘pka chetlariga har doim ahamiyat berish 
kerak. Masalan, agar b e m o r plevrasida yalligManish jarayoni davom
e ta y o tg a n b o i s a , u h o ld a o ‘p k a n in g j a r o h a t l a n g a n t o m o n i d a
diafragma harakati birm uncha chegaralangan b o ‘ladi. Agar diafragma 
bilan plevra bir-biriga yopishib qolgan b o ‘lsa, nafas olish vaqtida 
diafragm a o ‘sha jo y d a erkin pastga tu sh a olm aydi, c h u n k i uni 
yopishgan joyi ushlab turadi. Plevra b o ‘shlig‘ida suyuqlik mavjud 
b o ‘lgan hollarda, o ‘pka m ay d o n in in g pastki q ism ida go m o g en
intensiv soyani kuzatish m um kin.
110

---

5.5. B ronxitlar
B ronxlar shilliq pardasining yallig‘lanishi bronxit deb ataladi. 
Klinik kechishiga ko ‘ra, o ‘tkir va surunkali bronxit farq qilinadi.