Ichki kasallikiar

4 .2 3 . Najasni tekshirish
N a ja sn i tekshirish natijalari m a te ria ln i y i g l b olishga k o ‘p 
j ih a td a n b o g l iq . Najas defekatsiyadan kechi bilan 8— 12 soat keyin 
tekshirilishi kerak. M aterial toza, quruq idishga olinadi. Najasni 
u nda gijja tuxumlari, qon sterkobilin b o r-y o ‘qligini tekshirish uchun 
m aterial o lin g a n id a para fin la n g an s ta k a n c h a la rd a n foydalanish 
maqsadiga muvofiq b o l s a , ovqatning n e c h o g li q h a z m bolganligini 
aniqlash u c h u n defekatsiyada c h iq q a n h a m m a najasni y i g l b olish 
kerak b o l g a n i d a kattagina shisha idish ishlatish lozim.
Bir q a n c h a hollarda koprologik tekshirish o ld id a n b e m o rn i 
m axsus tayyorlash za rur b o i a d i . T ekshirishdan m aqsad yashirin
83

---

q o n borligini aniqlash b o ‘lsa, uni aniqlashga qaratilgan reaksiyaga 
k o ‘rsata oladigan masalliqlarni uch kun g a c h a ovqatga ishlatmaslik 
kerak. G o ‘sht, baliq, ko ‘k sabzavotlarning h a m m a turlari, p o m i- 
d o r l a r a n a s h u n d a y m a s a lliq la r d ir . H u q n a d a n va surgi dori 
ichilg a n id a n keyin, s h a m c h a la r holidagi d o r ila r q o ‘y ilganidan 
s o ‘ng kanakunjut moyi yoki vazelin moyi h a m d a axlatning rangini 
o ^ g a rtira d ig a n dorilar (tem ir, vism ut, bariy) ichilganidan keyin 
tekshirishga axlat yuborish yaramaydi.
N ajasni tekshirish m ak ro sk o p ik , m ik ro sk o p ik , kim yoviy va 
bakteriologik tekshirishga b o ‘linadi. M akroskopik tekshirishda axlat­
ning konsistensiyasi va shakliga, rangiga, hidiga, h a z m b o ‘lmay 
qolgan ovqat qoldiqlari va patologik ara lash m a la r b o r-y o ^ lig ig a
aham iyat beriladi.
M e ’yorda najas zichroq konsistensiyaga (tarkibida 80—85 % suv 
bor), silindrsim on shaklga ega boMadi. Ich a k peristaltikasining 
zo‘rayishi suv so‘rilishining buzilishiga olib keladi, shuning natijasida 
najas b o ‘tq asim o n , shaklsiz b o ‘lib qoladi. Ich qotib ketganda axlat 
kichik-kichik qattiq qum aloqlar k o ‘rinishida tushishi m um kin. Q o ‘y 
q u m alo g ‘i deb shuni aytiladi. Najasning tasm a sim o n b o i i s h i t o ‘g ‘ri 
ichakda t o ‘siq ( o ‘sm a, poliplar, sfinkter spazm i) borligiga a lo q a d o r 
b o lis h i m um kin. Najas, odatda, q o bng‘iroq-jigarrang tusda bo'ladi, 
b u — ichak mikroflorasi t a ’sirida bilirubindan hosil b o 'ladigan pig- 
m ent-sterkobilin borligiga bog'liq.
B a’zi dori m oddalarini ichish va b a ’zi m ah s u lo tla m i iste’mol 
qilish natijasida najas rangi o'zgarib qolishi m u m k in . M asalan, 
tem ir, vism ut, m eksaform singari preparatlar axlatni q o ra-g u n g u rt 
rangga kiritib qo'yadi. Najas rangining patologik o'z garishlaridan 
u n in g rangsizlanib qolishini aytib o 'tis h kerak, o ‘t chiqaruvchi 
y o ‘lla m in g tiqilib qolishi natijasida ichakka o ‘t tu sh m a y qolganda 
axlat shu tariqa rangsizlanadi. Bunday najas axolik axlat deb ataladi. 
M a ’d a - i c h a k y o 'l i n i n g y u q o r i b o 'l i m l a r i d a n q o n k e tg a n i d a , 
qoram oyga o'xshash q o p - q o ra axlatni k o'rsa b o i a d i . Bunday axlat 
m elena deb ataladi.
Najas hidi oqsil parchalanishining m ahsulotlari, asosan, indol 
va skatol m iqdoriga b o g l iq . Ovqat ratsionida oqsil k o ‘p b o l s a ,
asosan, o'sim lik ovqatlar iste’m ol qilinganidagiga q a ra g a n d a najas 
hidi k o 'p r o q bilinadigan b o i a d i . C h iris h ja ra y o n la ri avj olib 
k e tg a n id a axlat q o l a n s a hidli b o i i b q o lad i. I c h a k d a b i j g l s h
jarayonlari z o'rayganida najas achim siq hidga kiradi, b u u n d a moy 
sirka va valerianat kislota bo'lishiga b o g liq .
84

---

M ikroskopik tekshirishda ha z m b o ‘1 m ay qolgan ovqat qoldiqlari 
t o ‘g ‘risida t o ‘liq m a ’l u m o t olish m u m k i n . O v q a tg a a lo q a d o r
b o i m a g a n patologik a ra la s h m a la r jum lasiga shilimshiq, yiring, 
qon, o ‘sm a zarralari, ichak parazitlari kiradi. Mikroskopik tekshirish 
u c h u n kichkina najas b o ‘lagi suvli h o v o n c h a d a emulsiya holiga 
kelguncha eziladi, s o ‘ngra b u y u m oynalariga shisha tayo q c h a bilan 
shu emulsiya to m c h ila ri tushiriladi va bir n e c h ta preparat: nativ 
preparat, Lyugol eritm asi bilan, m entilen k o ‘ki bilan, sirka kislo­
tadagi sudan I II eritm asi bilan b o ‘yalgan prepa ra tlar tayyorlanadi. 
Bular m ik ro s k o p ik k ich ik (x8) va k a tta (x40) obyektivi bilan 
tekshiriladi.
N ajas m ik ro s k o p bilan tek sh irilg a n d a differensiyalanm agan 
m a y d a -m a y d a tuzilm alardan iborat a m o r f massa b o ‘lmish detrit 
fonida m uskul tolalarini k o ‘rish m u m k in , bu lar konturlari aniq 
bilinib turadigan t o ‘g ‘ri t o ‘rtburchakli yoki oval shaklda, yuzasi 
silliq ( h a z m b o ‘lib ke tg a n tolalari) yoki k o ‘n d a la n g y o ‘l - y o ‘li 
saqlanib qolgan (h a z m b o i m a g a n tolalar), sarg‘ish tu z ilm a la r 
k o ‘rinishida b o i a d i . Ich a k peristaltikasi kuchayganida, m e ’daosti 
bezi funksiyasi yetishm ay qolgan, m e ’d a n in g sekretor funksiyasi 
pasaygan paytlarda bu lar k o ‘payib ketadi (kreatoreya). Axiliyada, 
m e ’d a o s ti bezi y e ti s h m o v c h ilig id a , o v q a t yaxshi c h a y n a l m a y
q o lg a n p a y td a y o r u g l i k n i s in d ir a d ig a n t o l a s i m o n t u z i lm a la r
k o ‘rinishidagi biriktiruvchi t o ‘q im a paydo b o i a d i .
N a ja sd a uchraydigan o ‘simlik kletchatkasi h a z m b o l m a y d ig a n
va h a z m b o l a d i g a n g a b o l i n a d i . H a z m b o l m a y d ig a n kletchatka 
axlatda d o im o uchrayveradi, chunki u ha z m ja ra y o n id a p a rc h a - 
lanm aydi. Bu kletchatka h a r xil shaklda, rangda b o i i b , r o ‘y-rost 
k o ‘rinib turadi.
H a z m b o l a d i g a n kletchatka d u m a lo q , nozik hujayralar k o ‘ri- 
nishida b o i a d i , n o rm a l axlatda uchram aydi. Peristaltika k u c h a y ­
ganida, anatsid holatda ichak florasining hayot faoliyati ayniganida 
b u n d a y kletchatkani topish m u m k in . Y uqorida t a ’kidlab o ‘tilgan 
ovqat qoldiqlarini nativ preparatda ajratib olsa (differensirovka qilsa) 
b o i a d i . Kraxm al (am iloreya)ni topish u c h u n Lyugol eritmasi bilan 
b o ‘yalgan prepa ra t o ‘rganiladi. Kraxmal h a z m b o l i s h bosqichiga 
qarab, binafsha yoki q i z g l s h rangga b o ‘yaladi. Kraxmal hujayra 
ichida va u n d a n tashqari b o lis h i m um kin. Amiloreya m e ’daosti bezi 
funksiyasi b u z ilg a n d a k o ‘rilishi m u m k i n , k o ‘p in c h a esa ichak 
bakterial florasi hayot faoliyatining buzilishida xarakterli b o i a d i .
N ajasda yog‘ (steatoreya), neytral yog‘ tom chilari, yog‘ kislota-
85

---

larining kristallari va tom chilari h a m d a yog‘ kristallari tuzlarining 
kristallari yoki b o ‘laklari k o ‘rinishida b o l is h i m um kin.
Neytral tom chilari ha m , yog‘ kislotalarining tom chilari h am
su d a n III bilan b o ‘yalsa, m etilen k o ‘ki bilan faqat yog1 kislota­
larin in g to m c h ila ri b o ‘yaladi. U la rn i b ir - b ir id a n ajratib olish 
(differensirovka qilish) u c h u n h a m s h u n d a n foydalaniladi. M ik­
roskop bilan tekshirilayotgan p reparatlarda ovqat qoldiqlaridan 
tashqari, shilimshiq leykotsitlar, eritrotsitlar va silindrsimon epiteliy 
hujayralarini topish m u m k in . 0 ‘tkir yallig‘lanish jara y o n arid a bu 
e le m en tlar k o 'p uchraydi.